मतला बिहिन गजल : जिउँदै रहेछ

'के छ र दिउँ तिमीलाई म आँसु बाहेक मेरो जीवनमा ' भनेर अरुण थापाले गाए जस्तै मसँग चैं ब्लगमा दिनलाई फरक कुरा नै कहिल्यै नहुने रहेछन । कति दिक्क लाग्दो है ? फेरी आज पनि यौटा गजल खाँदेको छु पुरा लेखिसकेका केहि छाडेर यो टाउको नभएको मुर्कुट्टा गजल नै राख्न मनलाग्यो । खै कुन मुडमा कुन्नि कस्को हिन्दी गजलको झण्डै नक्कल जस्तो पनि लाग्ने यो गजल लेखें लेख्न त तर मतला ( टाउको ) लेख्नै सकिनँ । लौ है गुहार छ कसैले यसको टाउको लेख्न सक्नुहुन्छ भने हामीपनि यसमा संयुक्त नाम राखौंला ।

त्यो अनिँदो थ्यो धेरैदिन देखि ,
र पनि अझै जिउँदै रहेछ ।

छट्पटीएर तिर्खाले आकुल ,
भट्टीमा पसी पिउँदै रहेछ ।

वर्षातले निथ्रुक्कै भिज्दा पनि ,
छातीमा उस्को हिउँदै रहेछ ।

फुटेको सपना सिला खोजेथ्यो ,
एक्लै बसेर सिउँदै रहेछ ।

गीत : तिमीलाई हँसाएको पल

तिमीलाई हँसाएको पल
तिमी सँगै हाँसेको पल
कसरी बिर्षिदियौ
सँगै हामी बाँचेको पल ।


प्रेमको धूनी बालेर रातै तताई
मायाका मिठा मिठा कुरा बताई
कयौं रात अँगालोमा कसेर बिताई
झुल्के घाम लजाउथ्यो हाम्रो सामु आई
तिमीलाई हँसाएको पल ।


कसरी बाढि पसेर माया बगायो
समयले हामी माझ पर्खाल लगायो
बाढि हुल्न पर्खाल हाल्न कसले सघायो
कस्तो भूलले भन आज यो दिन आयो
तिमीलाई हँसाएको पल ।

गजल : शँख एकोहोरो फेरी

फुक्न थाल्यो समयले शँख एकोहोरो फेरी ।
कति बार्नु भत्काउनु ढिकुरो र कोरो फेरी ।

जेठो मर्यो माइलो अझै बेपत्तै छ , आमा रुन्छिन् ,
लड्न अझै बाँकी नै छ भन्छ कान्छो छोरो फेरी ।

नङमासु भई सँधै साथै हिँड्ने बाचा नाघी ,
छिनाएछन् बल्ल जोड्या सम्बन्धको डोरो फेरी ।

राखीहेर निधार् मा हात् आमा अझै थलिँदैछिन् ,
तङ्ग्रेलिन् कि भन्दा उल्टै फर्क्यो निश्लोट् ज्वोरो फेरी ।

रात ढलिसके पछि रातै पर्ने चलन् हो कि ,
खै त कहाँ आयो कालो गए पनि गोरो फेरी ।

कथा : थप्पडी

घर उस्तै छ । आमा उस्तै छिन् । गाउँ समाज उस्तै छ । अझ सिँगो देशनै उस्तै छ । परिवर्तन हुँदै नभएको पनि हैन तर हुनुपर्ने परिवर्तन हुन सकेन भन्ने गुनासो जताततै छ । खै त समाज बदल्छु , देश बदल्छु भनेर हिँडेको यौटा म पनि त हुँ । के म आफुमात्र बदलिएको हुँ त ? के मैले समाज , देश बदल्नको लागी केहि गर्नै नसकेको हुँ त ? पुरानो नेपालमा परिवर्तनको अठोटले मुठ्ठी कसेर हिँडेको म नयाँ नेपाल बनाएको यतिका पछि आज आफ्नै घरमा आएर सोचमग्न भएँ । सम्झनामा अघि सरेर अर्चला आई । उ पनि त उस्तै छे । त्यसदिन उसलाई मैले सबैकुरा खोलेर भन्दा कस्सेर एक मुक्का हानेकी थिई उसले मलाई पछिल्तिरबाट ढाडमा । झण्डै हुरुक्कै भएको थिएँ तर सम्हालिएँ । कृष्णहरी बरालको त्यो बेला भर्खर भर्खरै पढेको गजल याद आएथ्यो - '..........पिरतीमा त अहो ! चिप्लेर लड्दा पनि.........' त्यै भएर होला सहनु मात्र हैन उ तिर फर्केर मुस्कुराएँ बरु । कानमा ' ऐले मारीदिन्छु अनि ' गुञ्जँदैथियो । ढाडमा मुक्काको प्रहार र कानमा उसको आवाजको प्रवेश सँगसँगै भएर हो क्यार कानको जालीनै रनन हुँदै छिरेको थियो उसको त्यो आवाज ।

' बरु मारीदे यार , ढुक्कै पनि हुन्छ त्यसैपनि तँ बिना मर्छु जस्तो लाग्छ मलाई । ' मुक्काको प्रहार उ तिर दृष्टि फ्याँकुञ्जेलमा गायब भै सकेको थियो ' छु मन्तर ' भएझैं ।

' आफैं काल खोजेर हिँड्नेलाई मैले के मार्नुपर्छ ? जे सुकै गर्नु , जाँ सुकै जानु.............. म चैं गएं ।' केहिकुरा भन्न खोजेर नसकेजस्तै म सँग भएको उसैको सानो डायरी उठाएर मेरो कोठाबाट निस्कीई उ । उ सँगको मेरो सम्बन्ध मैले तँ सम्बोधन गर्ने उसले तपाईँ सम्बोधन गर्ने भएपनि हामी साथी थियौं एकै छिमेकका । एक अर्कालाई मनपराउंथ्यौं । म उसलाई बिहे गर्न चाहन्थेँ । उसले खुलेर स्पस्ट केहि भनेकी थिईन तर समर्थन थियो । म जस्तो बसेको थिएँ त्यस्तै अवस्थामा बसेर मेरो कोठाबाट बरण्डा , भर्याङ्ग , आँगन हुँदै क्रमश पर पर जाँदै गरेको उसको चाल पछ्याउने प्रयत्न गर्दैथिएँ । आँगनको एक कुनाबाट आमाको आवाज सुनेँ , ' खै ? हाम्रो कान्छा जाँदैन रे आज ? '

मेरो छाति ढक्क फुल्यो । मेरी एक्ली बुढि आमालाई कतै उसले सबै कुरा भनिदिने त हैन । म झ्यालतिर लम्किएर कापबाट चिहाउन थालेँ । आमा करेसोमा चिचिला लाग्दै गरेको काँक्राको 'झ्याल'मा पटासीले बाँधेर गँगटो झुण्ड्याउनु हुँदैथियो । गाउँका कुनै केटाकेटीले ल्याईदिएको हुनुपर्छ त्यो गँगटो - अह्राईएको त मलाई नै थियो पहिले तर मैले टेरिनं । गँगटो झुण्ड्याएर काँक्राको चिचिलो अडिएला भन्ने पत्यार लाग्दैन मलाई । उ आमा भएतिरै नजिकै पुगी र भनि , ' खै के लेख्नुहुँदैछ अहिले त्यो सकाएर एकछिन पछि जानुहुन्छ रे । म गएँ है आमा ? ' उ फटाफट आँगन कटेर ओझेल परी ।

'ल नानी ल । ' आमाले पानीकल चलाउनुभयो , पानीकलको फेदका नट बल्टु खुकुलिएर हावा रोक्नलाई कपडा राखेर हुनेसम्म कसेको थिएँ मैले त्यसदिन पनि बिहानै तर हालत उस्तै थियो , आमाले चलाउँदा स्वाँ स्वाँ गरेर वासरले माथी खिच्नुपर्ने पानी तलैबाट आधा चुहिंदैथियो । आमाले पानीकल पनि अझै ठिक पारिदिएन भनेर गुनासो युक्त गन्थन शुरु गर्नुहुन्छ भन्ने अनुमान लाउँदैथिएँ म तर त्यसो गर्नुभएन बरु हात धोईसकेर पिँढितिर बढ्दै भन्नुभयो , ' हैन के लेख्दो हो यो सँधै ? केटाकेटी पढाउने मान्छे भ'र पढाउन नगई नगई एल्ले लेखेको कल्ले पढिदेला ? तेत्रो रामाएन उ बेलै लेखे हामीले ईस्कुलको मुख देख्न पा'भए हामी नि पढ्न सक्थिउँ होला त्यो रामाएन । '

यो पल्ट पिँढी , भर्याङ्ग , बरण्डा हुँदै म तर्फ आईरहेको आमाको चालमा थियो मेरो ध्यान त्यसैले केहि नगरी बसिरहेको म आमा कोठामा आइपुगुञ्जेलसम्म लेख्दै गरेझैं भएँ । ढोकाको चौकोषको आढ लिएर टाउको भित्र पर्ने गरी उभिएर आमाले भन्नुभयो , ' हैन किन ढिलो गर्छस् हँ कान्छा ? आज केटाकेटीलाई पढाईस् भने त भोली तैंले लेखेको पढ्लान् तिन्ले नत्र तैंले जे लेखेनि कस्ले पढ्ला बाबै ? '

' म गईहालेँ आमा अब । ' आमा आफ्नै धन्दामा जुट्नुभयो । म निक्कैबेर त्यतीकै घोरीएर बसेँ । मनमा अनेकौं सोचाईका लहरहरु उर्लिरहेका थिए ।

' जा कान्छा जा , जानेको बुझेको सिका केटाकेटीहरुलाई । किन अल्छि गर्छस् ? ' ढोका सामुबाट फेरी आमाको आवाज सुनेपछि म जस्तो अवस्थामा थिएँ त्यस्तै निस्किएँ । यौटा जिन्स पाईण्ट , हाफ बाहुलाको ठाडो धर्का भएको शर्ट । खुट्टामा हरियो हवाई चप्पल । सँधै बाहिर कतै हिंड्दा साथलिने गरेको रँग खुईलिएको हिरो साईकललाई पनि त्यसदिन घरै छाडीदिएँ ।

उद्विग्नताले घेरीएको भएपनि मेरो हिँडाईको रफ्तार सँधै जस्तै थियो त्यसदिन। फटाफट म मूलबाटोमा निस्किसकेको रहेछु । मूलबाटोमा पुगेपछि भने मलाई दोधार मात्र हैन चौधार नै भएको थियो कता जाने भनेर । पहिलो मनले स्कूलमै गएर बिद्यार्थीहरुसँग समय बिता भन्दैथियो । दोश्रोमनले बजारतिर गएर एकदुई कप चिया घुट्क्याएर आईज भन्दैथियो । तेस्रोमन खोलाको डिलमा सँधै एकान्त प्राप्त गर्ने ईच्छा हुँदा जानेगरेको स्थानमा जा भन्दैथियो भने चौथो मन घरै फर्केर घर छोड्ने तयारीमा जुट भन्दैथियो । हैन कतिवटा हुन्छन् हँ मान्छेको मनहरु ? मन अलपत्र थियो । पाईलाहरु भने खुरुखुरु स्कूलतिरै बढिरहेका थिए । स्कूल परिसरमा म पुग्दा एकप्रकारको चकमन्नता थियो त्याँहा । क्लास सुरु भै सकेकोले चउर खाली थियो । मैले पहिलो घण्टी पढाउने कक्षाकोठाबाट खल्याङ्गमल्याङ्ग आवाज आईरहेको सुनें । मैले स्कूल छाडीसकेको र मेरो ठाउँमा पढाउनलाई अरु कोही नभेटीएको अवस्थामा हल्ला त हुने नै भयो । म सोझै मेरै कक्षातर्फ गएँ । ढोकाको सम्मुख पुगेर देखेँ अर्चला आफ्नो कक्षा छोडेर मेरो कक्षा सम्हाल्न उपस्थित थिई त्याँहा । ढोका सामु मलाई देख्ने एकदुई जना बिद्यार्थीहरु कराउन लागे , ' उ दीपक सर आउनु भयो । '

' दीपक सर हामीलाई पढाउन आउनु न । '

अनपेक्षित अवस्थामा मलाई देख्दाको खुशी मैले अर्चलाको मुहारमा देखेँ । मलाई देखेर उसले ल तपाईंको कक्षा सम्हाल्नुस् पनि भन्नु परेन मैले लु म आएँ पनि भन्नु परेन । उ आफ्नो कक्षा तर्फ लागि । अर्चलाको र मेरो पछि निश्चित रुपमा हुन गै रहेको दम्पतीको सम्बन्धबारेमा मैले सम्पुर्ण खोलेको भएरै होला उ हम्मेसी र जहाँतहीँ मसँग खुलेर बोल्दिनथिई पनि बरु शट्टामा आदरभाव प्रकट गर्दथि तर हामीले एकान्त पाएको बेला भने म उसलाई बोलेर जित्न कहाँ सक्थेँ र ? म मेरो कक्षाकोठामा पसेँ ।

' सर तपाईं तालिममा नजानुस् न बरु हेडसरलाई पठाउनुस् र तपाईं फेरी हेडसर हुनु । ' कक्षाकोठाको मध्यभागमा बसेको कसैले भन्यो । मैले हिँजैमात्र म छिट्टै यो स्कूललाई हाईस्कूल बनाउनको लागी तालिम लिन जाँदैछु केहि महिनाको लागी भनेर झूट बोलेको थिएँ बिद्यार्थीहरुसँग । त्यसो त मैले अर्चलालाई बाहेक अरुलाई सत्य कुरा बताउन पनि कहाँ सकेको थिएँ र ? भन्न पनि सक्दिंनथिएँ । समाजमा देखिएका बिसंगतीहरुको विरोधमा हिंड्दाहिंड्दै म क्रान्तीकारी भएको थिएँ । खुल्लमखुल्ला क्रान्तिकारी हुँ भनेर परिचय दिन नसक्ने त्यो अवस्थामा भित्रभित्रै संगठन बनाएर सक्रियताका साथ परिवर्तनको निँती डटेर लागेको थिएँ म । आफु र आफ्नो काम नै विर्षेर हरेक सामाजिक काममा तदारुकताका साथ लागिपर्ने भएकोले गाउँ समाजमा पनि उमेरले नखारिएको भएपनि विचारले खारिएको भनिन्थें म । यहि स्कूललाई पनि मैले साँझ बिहान घरमा केटाकेटीहरुलाई निशुल्क ट्युशन पढाउन सुरुगरेबाटै यहाँसम्म ल्याउन सफल भएको थिएँ । त्यसो त यसमा म एक्लैको नभएर सबै गाउँलेहरुको पनि योगदान थियो ।

' सायद म तिमीहरुलाई पढाउँछु । म तालिममा नजान पनि सक्छु । टुँगो लागीसकेको छैन । ' मैले घर छोडेर क्रान्तीमा होमिन जाने निर्णय गरिसकेको भएपनि यसरी नै जवाफ दिएँ ।

खासमा मलाई संगठनको माथिल्लो ईकाईबाट क्रान्तिकारी संगठनकै साँगठनिक जिम्मेवारी दिएर पहाडी जिल्लामा पठाउने तयारी भएको थियो र मैले स्विकार गरिसकेको थिएँ । देशभर लुकेर छिपेर सबैले काम गरिरहेको त्यो अवस्थामा कतिपय स्थानमा त क्रान्ती उत्कर्षमा पनि पुगेको थियो । त्यसैले पनि हरेक ठाउँमा नयाँ नयाँ ब्याक्तित्वहरुलाई नयाँ नयाँ क्षेत्रबाट लगेर सँगठनको जिम्मेवारी दिँदा त्यसको फलदायि प्रभाव कार्यकर्ताहरुमा पर्ने साथै परेको खण्डमा लड्नभिड्न पनि सजिलो हुने निचोडका साथ म दुर्गम पहाडी स्थानमा शिक्षककै रुपमा जाँदैथिएँ । घर छोड्ने दिन जति नजिकिँदैथियो म उति उति बिचलित हुँदैथिएँ । मैले एक्ली आमालाई घरमा छोड्नुपर्ने कुराले मलाई सबैभन्दा पहिले पिरोल्थ्यो भने आफ्नै जिन्दगीलाई जस्तै स्याहारेको यो स्कूलले पनि मलाई बाँधेर राख्न खोज्थ्यो र सँधैको भेटघाट र आत्मियताबाट प्रेममा फड्को मारेर बिहे गर्ने निश्चय गरिसकेको अर्चलालाई छोड्न पनि मलाई त्यती सजिलो होला जस्तो लागेको थिएन ।

त्यसदिन बिद्यार्थीहरुसँग अतिरिक्त कुराकानी गरेरै बिताएँ मैले । स्कूल सकिएपछि सँधै झैं म अर्चलासँगै घर फिर्दैथिएँ । उसले सोधि , ' तपाईँलाई लडेर , मरेर , मारेर परिवर्तन सम्भव छ जस्तो लाग्छ ? '

' परिवर्तन चारजनाले चाहेर मात्र हुन सक्दैन । परिवर्तनको आवश्यकता कति टड्कारो छ भनेर जति धेरैलाई बुझाउन सकियो र परिवर्तन तर्फ उन्मुख बनाउन सकियो त्यती चाँडो परिवर्तन हुन सक्छ भन्नेमा म विश्वास गर्छु । ' मैले सोझै उसको जवाफ दिईँन । उ केही नबोली शुरुशुरु हिँडीरहि । म पनि केही भन्नै सकिरहेको थिईँन । उसको भन्दा पहिले मेरो घर आउँथ्यो बाटोमा । मेरो घरनेर पुगेपछि उनले आँखाबाट झण्डै झण्डै आँसु चुहाउँलाझै गरेर भनि , ' जे मनलाग्छ गर्नुस् । म पर्खिन्छु तपाईँलाई । ' प्रकटमा मैले केहि भन्न सकिंन केवल आँखाले उनलाई आभार प्रकट गरेँ ।

त्यही रात हामीले त्यही स्कूलकै कार्यलयमा सानो छलफल राखेका थियौं । म कसरी जाने , गएर कस्लाई भेट्ने , कहाँ बस्ने र मैले स्कूलको शिक्षकको अलाबा अरु के के गर्नुपर्ने भन्ने कुराहरुको छलफल गर्दैगर्दा हामी सबै पक्राउ पर्यौं । हामी पक्राउ परेका नौ दशजना सबैलाई रातारात कुनै अज्ञात स्थानको कैदखानामा एकैठाउँ कोचेर थुनिएको थियो । भोलीपल्ट हामीमध्येमा सिताराम सर , म र चण्डिका मिस बाहेकका अरु सबैलाई कुनै कागजमा सहि गराएर छोडिएको थियो । राती हामीले सल्लाह पनि त्यस्तै गरेका थियौं । जेलभित्र सडेर क्रान्तीकारी हुँ भन्नुभन्दा त जुनसुकै हिसाबले पनि बाहिर निस्केर नै क्रान्तीलाई सहयोग पुर्याउन सकिन्छ भनेर सकेसम्म सकुशल रिहाईकै बाटो रोज्ने सल्लाह भएको थियो । अरु सबैलाई रिहाई गरिसकेपछि उनिहरुले मुख्य ठहर्याएका हामी तीनजनालाई दिउँसै आँखामा पट्टी बाँधेर त्याँहाबाट अन्यत्रै लगे । हामीलाई कुनै जँगलमा लगेर गोली ठोकेर मार्नेछन भन्ने कुरामा हामी लगभग निश्चित थियौं तर त्यसो गरेनन उनिहरुले बरु हामी तिनैजनालाई अलग अलग स्थानमा सरुवा गराएका रहेछन् ।

झण्डै सातमहिना सम्म मैले त्यो अज्ञात स्थानको कोठरीमा कष्टपूर्ण समय बिताएपछि मलाई पनि अब आईन्दा यस्तो देशघाती कार्यमा सामेल भएर पक्राउ परेको खण्डमा सिधै गोली ठोकेर मारिनेछ भन्ने धम्की पूर्ण बकितम सुनाईएर र त्यस्तै लिखितममा सहिछाप गर्न लगाईएर छोडियो । त्यसबेला घर छोड्ने निर्णय गरेको मैले साँच्चै सातमहिना घर छोडेर नै फर्किएँ । मलाई कतैबाट आफन्त पर्ने नेपाल प्रहरीका कुनै हाकिमको सहारा लिईएर छुटाईएको थियो । सात महिना बन्दि जीवन बिताएर फर्कीएपछि म मा झन हौसला थपिएको थियो , परिवर्तन ल्याउनको लागी केहि योगदान गर्छु भनेर तर पुन मैले सँगठनमा सक्रिय भएर लागी पर्न पाईनँ । सँगठनका सदस्यहरु सँग सम्पर्क गर्न खोज्दा पनि मलाई केहि समयलाई त्यतिकै बस्ने सल्लाह दिएका थिए तर खासमा मलाई प्रहरीको मान्छेले रिहा गराएको भएर जिम्मेवारीबाट पन्साईएको हो भन्ने थाहा पाएको थिएँ मैले ।

समय परिवर्तन चाहनेहरुको पक्षमा ढल्कँदैथियो र धेरै भन्दा धेरै मान्छेहरुको समर्थन सँगठनलाई थियो त्यसैले पनि होला सँगठनमा मेरो आवश्यकता नखट्कीएको । सँगठनबाट बाहिर भएपनि पक्राउ परेपछि मेरो परिचय खुल्लारुममा नै क्रान्तिकारीमा परिणत भएको थियो । त्यो समयमा दलबाहिर परेका मान्छेहरुसँग मेरो सम्बन्ध राम्रो भएको थियो तर प्रतक्ष्य अप्रतक्ष्य म सँगठनकै हितमा हिँडेको थिएँ । कतै निन्दा कतै समर्थनको मझधारबाट क्रान्तिकारीहरु गुज्रिरहेको बेलामा अचानक देशको राजनीतिले अभुतपूर्व मोड लिएर औपचारिक रुपमा लामो द्वन्द बिश्राम भएर क्रान्तिकारी धार र सरकार चलाईरहेका तर समयले सत्ताबाट पन्साएका दलहरुमाझ सम्झौता भयो । सदियौं देखिको राजतन्त्र उन्मुलन भयो । सदियौं देखि देशले मागेको तर पटक पटक अनेक धोका र चालबाजीले हुननसकेको संविधान सभाको चुनाव हुने पक्कापक्की भयो । दलहरु संविधान सभामा पठाउनुपर्ने ठुलो संख्याको सभासदहरु जुटाउन युद्दस्तरमै लागीपरे । यतिठुलो संख्यामा उपयुक्त ब्याक्तित्व पाउनु दलहरुलाई सजिलो थिएन अत मनखुशी ब्याक्तिहरुलाई उम्मेद्वारी दिएर जनताको संविधान लेख्ने प्रतिनीधि बनाउन लागीपरे । त्यही अप्ठ्यारो अवस्थामा परेर मलाई पुरानै संगठनले सभासदको उम्मेद्वार छान्यो । म परिवर्तनको निंती यौटा लडाकु बन्न तयार भएको मान्छे बद्लिएको समयमा जनताको प्रतिनीधि नै बन्ने सौभाग्य पाउँदा म स्वभाविक रुपमा खुशी थिएँ । केही गर्न सक्छु म मेरो देशको निँती भन्ने आत्मविश्वासले भरिएको सोच जागेको थियो म भित्र ।

उम्मेद्वार भएर भाषण कलामा खास निपुण नभएको मैले कतै केहि कुराको बारेमा बोल्नुपर्दा यथार्थवादी भएर सत्य कुरा सोझै बोल्ने हुँदा म झनै लोकप्रिय भएँ । जहाँ गएर जे बोल्दा पनि थप्पडीको स्वागत पाउँथे म । लाग्थ्यो थप्पडीमा ठुलो तागत लुकेको हुन्छ । थप्पडीले नै मलाई अझ बुलन्द भएर अगाडी बढ्ने तागत दिने गर्थ्यो । चुनावको परिणाम आयो । थप्पडीको आशिर्वादले म विजयि भएँ जनताको प्रतिनीधिको रुपमा जनताको संविधान लेख्नको निँती ।

सभासदमा विजयि भै सकेपछिको मेरो दैनिकी बदलियो । मनमा देशको निँती केहि गर्न सक्ने उच्व अठोट सगरमाथा भएर ठडिएको थियो । समय बित्दै गयो । हरेक पटक संविधान सभाको सभाहलमा पस्दा यौटा उत्साह लिएर पस्ने र निस्कँदा निराशा लिएर निस्कन थालेँ म । सभाहलमा सरकार कसरी बनाउने , क कस्ले शक्तिशाली कुर्शी पाउने ? कुन भाग कस्लाई दिने ? शक्तिभाग नपाए कस्ले के गर्ने ? ईत्यादी ईत्यादी नित्यकर्म चल्न थालेपछि म दिग्दार हुँदै गै रहेथेँ ।

शान्ती प्रक्रियालाई तार्किक निष्कर्षमा पुर्याउने वचन हरेक मानेगुनेका बडा नेताहरुबाट सुनिन्थ्यो तर भित्रभित्र तानातानको खिचोलोले भने छोडेको थिएन । सबैले शान्तीपूर्वक संविधान बनाउने अनेक सम्झौता गरे तर पालन कसैले नगरेर आज झन अन्यौलता र अराजकता बढेको छ देशभरी । आफुपनि जिम्मेवार सभासद भएको हैसियतले अनेक पटक आफुले नियम कानुन उलँघन नगर्ने तव अरुले पनि गर्दैनन भनेर सल्लाह दिँदा म हाईड्रोजन भरिएको बलुन जस्तै हावामा उडेँ । हिँजो उम्मेद्वार चाहिएको बेलामा हामीसँग जोश र जाँगरले भरिएका यस्ता यस्ता युवा ब्याक्तित्वहरु पनि छन भनेर अगाडी सारिन्थ्यो मलाई । हामीसँग दलितका समस्याहरुसँग परिचित उम्मेद्वारहरुको लामो फेहरिस्त छ भनेर म र मै जस्तालाई अघि सारिन्थ्यो । आज सभामा मैले बोलेको कसैले सुन्दैन । हरेक पक्षमा लब्धप्रतिष्ठित मानिएकाहरुकै हो मा हो मिलाउने र थप्पडी बजाउने भएका छौं म र म जस्तै नयाँ विचार , नयाँ जोश बोकेर आएका हामी युवाहरु । समय यहि क्रममा हिंड्यो भने यो समयले पनि देशलाई झन अँध्यारोतर्फ धकेल्ने खतरा म आँखै अगाडी देख्ने गर्छु तर आज सुवर्ण अवशरलाई आफ्नो मुठ्ठीमा कस्न सक्नेले किन त्यही खतरा देख्न सक्दैनन् ?

म घरमा आएको थाहा पाएर म माथी भरोसा गरेर , परिवर्तनको आशा लिएर मलाई मत दिने गाउँलेहरु साथै एकाध स्थानिय पत्रकारले घेरिएँ म । सोधियो , ' के अब संविधान समयमा बन्ला त ? '

' के परिवर्तन यहि नाउँ मात्र कै हो त ? '

' तपाईंको सरकार छ , तपाईंले आफ्नो क्षेत्रमा विकाशका कस्ता योजनाहरु अगाडी सार्नुभएको छ त ?

' तपाईंहरु सरकारमा भएर पनि जँगली ब्यावहार छोड्न सक्नुहुन्न ? '

' तपाईंले नै हुर्काउनुभएको क्रान्तिकारी संगठनको गुण्डागर्दी कैले सम्म चल्ने हो त ? '
'..................'

'...........................'

प्रश्नको ओईरो लाग्यो । म यौटा सरकार पक्षकै सभासद भएर पनि मसँग कुनै प्रश्नको सटिक जवाफ थिएन ।
मैले भनेँ - ' यो ठुलो विडम्बना हो । यि सबकुरामा म यस्को त्यस्को गल्ती भन्दिंन । हामी सबैको गल्ती कमजोरी छ । आज मान्छेको आँखा नहेर्ने कुरा हेर्छ , मुख नबोल्ने कुरा बोल्छ , कान नसुन्ने कुरा सुन्छ , मश्तिष्क नअह्राउने कुरा अह्राउंछ , मन नसोच्ने कुरा सोच्छ , खुट्टा नहिंड्ने बाटो हिँड्छ , हात नगर्ने कर्म गर्छ तर मान्छे जानीजानी आफुलाई रोक्दैन । बिडम्बना यत्ति हो यो समयको । '

जम्मा भएका गाउँलेहरुले फेरी थप्पडी बजाए । यसपटक मलाई त्यो थप्पडीले उर्जा दिएन बरु गिज्याएको जस्तै महसुस भयो । ' उफ ! यो थप्पडी !! यता गाउँलेहरु बजाउँछन् । उता म बजाउँछु । कैलेसम्म हामी केवल थप्पडी मात्रै बजाईरहने हो ? '

देखेँ उता पत्रकारहरु यो जुम्से सभासदमा केहि दम छैनको भावमा ओठ लेब्र्याएर लुरुलुरु फर्कँदै थिए ।

गीत , तिमी र म

'आजभोली तपाईं चेन्ज हुनुभएको छ । '

केहि अगाडीनै तिमीले यसो भन्दा मैले आफुलाई त्यसबेला जस्तो छु त्यो भन्दा फरक बनाउन पहिले जस्तो थिएँ त्यस्तै हुन नखोजेको हैन । कोसिस भरमग्दुर गरेको थिएँ तर म असफल भएछु र अहिले जस्तो भैसकेको छु त्यस्तै रहन गएछु । यो मैले महसुस गर्न नसकेको तर तिमीले महसुस गराएको कुरा हो । अझै तिमीलाई सम्झना भए म फेरी दोहोर्याउँ यहाँ कुनैदिन मैले तिमीलाई सुनाएको थिएँ यो गीत -

मलाई कसैले यति धेरै माया दियो
म आज खुशीले नाचिरहेछु
मेरो यो मनमा उसकै लागी
मैले पनि चोखो माया साँचिरहेछु ।

पुरै गीत लेख्न नपर्ला । तिमीलाई थाहै छ यो गीतलाई आफैंले लेख्दा नै एक किसिमले कम्पोज पनि गरेको हुँदा मैले गाएर पुरै गीत सुनाउन सकेको थिएँ । अहिले सम्झन्छु मैले त्यो गीतमा लेखेको कसै र उसैलाई तिमीसँग परिचय नै गराएनछु क्यार या हुनसक्छ मैले चिनाएर पनि तिमीले चिनेनौ अथवा हुनसक्छ मैले चिनाउँदा तिमीलाई विश्वासै लागेन ।

मनमा तिम्रो कुरा आउँदा मलाई सबैभन्दा पहिले यौटा गीत नै याद आउने गर्छ । तिमीले गाएर सुनाएकि थियौ । कस्को गीत , कस्ले गाएको , कस्ले सँगीत गरेको त्यता मैले कहिल्यै ध्यान दिईन मलाई त्यो गीत तिम्रो स्वरमा सुन्दा जति आनन्द त्यो गीतलाई खोजेर सुनेँ भने नआउला भन्ने डर लाग्छ ।

बहारसँगै उड्यो मन किन थम्दैन
पलपल तिम्रो याद आयो यो मन मान्दैन

चाँदनी रातमा जूनको किरणसरी तिमी आई न्यानो स्पर्श देउ
संगीतको मधुरो सरगम सँगै राग नयाँ सजाउ
पल पल तिम्रो याद आयो यो मन मान्दैन .............।

शब्दहरु पनि ठ्याक्कै यहि हो भन्न सक्दिंन तर यस्तै पक्कै हो । अझैपनि तिमीलाई सम्झेको बेला आँखा चिम्लेर यो गीत तिम्रो स्वरमा सुनेको महसुस गर्न मन लाग्छ । यस्तो लाग्छ म कुनै पत्थर हुँ कुनै पहरो मुन्तिर त्यसै पढिरहेको तिमी झरना हौ पहरामाथीबाट फालहालेर मलाई ब्युँझाउने प्रयत्न गरिरहेकी र तिम्रो स्वरको यो गीत त्यही झरना त्यही चट्टानमाथी खस्दा निस्केको छङ्गछङ्ग आवाज हो । तब लाग्छ म क्रमश ब्युझँदैछु त्यही झरना खस्दा उठेको कञ्चन फिँजहरुसँगै भुल्भुल्लिएर । यो अनुभुति यि हरफहरु कोरुञ्जेलसम्मका स्थाई अनुभुति हो । म यस्मा परिवर्तन आउन दिन चाहन्न । प्रतिज्ञा हो यो मेरो ।

कुरा जहाँबाट उठाए पनि मैले पुग्नुपर्ने यो लेख्दै गरेको गन्थनको शिर्षक सम्म मात्रै हो । म ब्यस्त छु आजभोली । के के , यस्तै त्यस्तै , जे पायो त्यहीमा । यहि गीतले मलाई ब्यस्त राखेको छ र यो ब्यस्तता नै तिमी र म बिचमा तेर्सिँदैछ । यस्लाई यसरी भनौं गीतले हामीलाई एकैठाउँ ल्यायो , गीतले मलाई अस्तब्यस्त बनायो र गीतले हामीलाई टाढा लाँदैछ । भन्नलाई मैले भनेपनि यो अनुभुति तिम्रो हो । मैले त जिन्दगीनै यौटा भ्रम हो भनेर पहिल्यै ठम्याईसकेको हुँ र त्यही भ्रम नै सत्य हो भनेर पनि बुझेको हुँ । त्यो भ्रम म हुँ , त्यो भ्रम तिमी हौ र त्यो भ्रम यो संसार हो । त्यही भ्रम सत्य हुँदा त्यो सत्य म हुँ , त्यो सत्य तिमी हौ र त्यो सत्य यो संसार हो तसर्थ मेरो अनुभुतिले त गीतले मलाई सत्यसँग छ्यातछ्याती पारेझैं बनाउँछ । भनौं न तिम्रो न्यानो स्पर्शमै राखेझैं गराउँछ ।

गीतले ( गीतसँगै कविता , गजल ईत्यादि आ उलान् ) मलाई छोड्दैन , म गीतलाई पछ्याईरहन्छु । यो क्रम धेरै अघिदेखि चलिरहेको छ । गीत र मेरो बिचमा यो यौटा भ्रम खडा भएको छ र यहि कुरा यौटा सत्य बनेर पनि खडा छ गीत र मेरो बिचमा । यस्तो अवस्थामा तिमीलाई गीत र मेरो बिचमा छिर्न नसकेको महसुस हुनसक्छ । अरुअरुको हकमा यो लागु हुन्छ कि हुँदैन होला भनेर जिज्ञासा पनि पैदा भएको छ म मा तर यस्को स्पस्ट जवाफ त तिमी नै गीत भएर म सँग छौ भन्ने नै हो नि । आँखिर गीतले नै त हामीलाई एकै ठाउँ पारेको हो त्यसैले तिमीले गीत बनेर म भित्र टाँसिईरहेको बेला म र गीतको बिचमा आफुलाई खोज्नु नै ब्यर्थ छ ।

आउ आज तिमीलाई गीतसँगको अझै थप भ्रम खोल्न चाहन्छु । गीत आदीकाल देखि थियो र अन्त्यकाल सम्म हुनेछ । म त बिचमा कहाँबाट गीतसँग जोडिन आईपुगेको मात्रै हुँ । गीतसँगको मेरो साईनोको पनि दुईवटा पाटोहरु छन् । यौटामा गीत बनेर तिमी छौ भने अर्कोमा गीत बनेर तिनी थिईन फरक केवल तिमी र तिनीको र छौ र थिईनको मात्र हो । तर म छु , गीत छ अनि तिमी गीतभित्रै छौ । गाँठी कुरा यत्ति हो । मैले गीतलाई भर्खर भर्खर भेट्दा जस्तो भेटेँ त्यस्तै मात्र चिन्थेँ । गीत मेरो कानबाट जसरी पस्थ्यो मुखबाट त्यसरी नै निस्कन्थ्यो - गुन्गुनाहट बनेर । यो क्रम चल्दै जाँदा मैले गीतलाई अलिअलि भित्रै लुकाउन पनि थालें । भित्रभित्रै हुर्काउन थालेँ र बिस्तारै त्यसलाई नयाँ स्वरुपमा कागजका पन्नाहरुमा निकाल्न थालेँ ।

लेख्दै थिएँ म गीतहरु कुनैदिन मलाई मेरो गीतले नै सजाय दियो अझ धेरै गीत लेख तैँले भनेर । सजायको त्यो कालकोठरी सजाय पाउनुभन्दा अगाडीसम्म मेरो निंती स्वर्गको एक टुक्रा थियो तर सजाय पाएको बखत मनबाट ह्वातह्वाती गीत निस्किरहँदा कोर्नलाई कपि कलम समाउन पनि अनुमति थिएन । बिद्रोह गरेर मैले कापी कलम समाएको भए नसक्ने कुरै हुँदैनथ्यो तर गीतले दिएको सजाय हुनाले केहि हदसम्म मञ्जुर भयो मलाई । मैले कपी समाईन तर कलम गीतले थाहा पाउँदैन भनेर समाएँ । गीतले थाहा पाएर पनि नपाएझैं गर्यो अथवा मैले कलम समाएको उसलाई मञ्जुरी थियो । ११ दिनको त्यो कालकोठरीमा मैले आफुलाई आधामरेको भनेर फालेको शरिर लडाउनलाई बिछ्याएको यौटा सेतो च्यादर ( तन्ना ) मा २१ वटा गीतहरु लेखेको थिएँ । गन्ति अझै याद छ मलाई ति मध्येका ६ वटा गीतहरुलाई सबैलाई एकमुष्ठ सुनाउनको लागी पूर्ण गीतको स्वरुप पनि दिएको थिएँ तिमीले पनि सुनेकि छौ ति गीतहरु । ति ६ वटामा नपरेको तर २१ वटा भित्रको यौटा गीत यस्तो थियो -

मैले लाएको माया झुठो ठानेउ कि तिमीले
भुलेउ कि सँगै बाँच्ने कसम खाएको हामीले
र एक्लो भएँ म आज आउन्नौ तिमी म सँग
सपनाको हाम्रो संसार बनायौ भताभुङ्ग ।

दुनियाँ हाँस्छ म देखि हाँसोस् म रोईदिउँला
तिम्रो नाम लिएरै बरु सनकी म होईदिउँला
श्रीष्टीमा जब सम्म रहला यो आकाश र धरती
राख्ने छु साँचेर चोखै तिम्रो मेरो पिरती ।

बर्षन्छ तिम्रो माया जलका प्रतेक कणमा
बसेउकी गएर तिमी नभका सितारा गणमा
प्रलय भएर बरु भत्केला मेरो धरातल
भत्कन्न कहिले पनि तिम्रो मायाको सत्तल ।

यसरी गीतसँग चल्दै आएको मेरो घनिष्टता कम से कम म गीतसँग रहुञ्जेलसम्म रहनेछ । स्वरुप अलग भएर आउला त्यो अर्कै कुरा हो । आँखिर स्वरुप अलग भएर पनि छाड्यो गीतको । स्वरुप अलग भएपछिकै कुरा हो मलाई एकदिन गीतले अब गीतमा दुख बेदना मात्र नलेख्न अह्राएको थियो । याद छ होला नि तिमीलाई ? तिम्रै आवाजमा गीतले मलाई लेखीनै रहनु गीतहरु तर दुख र पिँडा कम लेख्नु खुशीको सिँगै आकाश छ त्याँहा जून ताराको झिलिमिली छ अबको गीतमा त्यस्तै लेख्नु भनेको थियो । मैले कोसिस गरेँ - कति सफल भएँ कति असफल भएँ त्यो गीतले नै भन्ला तर अनेक कोसिसको बावजुद पनि भर्खरै मैले यो गीत लेखेँ -

ओभाएनन् यि नयनहरु
छातीभित्र पहिरो रोकिएन
केहि कदम अझै हिँड्न चाहन्थे
के भयो ? पाईला टेकिएन ।

त्यही लामो तिम्रै चुल्ठोमा राखेको थें यो मन बाटेर
फुकाएर खसाईदियौ कि फ्याँकिदियौ चुल्ठो छाँटेर
फेरी अर्को हार भए झैं मैले बाजी राख्नै नपाई
आँशु खस्यो मनको खुशी ओठसम्म आउँदै नआई ।

देख्यौ तिमिले मुटु मेरो पत्थर जस्तै कडा कसरी
पग्लिरहेथ्यो चुहिरहेथ्यो अगेँनुको त्यो नौनी जसरी
रात अझै लामो भएझैं छट्पटीएर काट्नै नपाई
रातै पर्यो बिहान नहुँदै उज्यालो कति आउँदै नआई ।

क्षमा चाहन्छु म मेरो गीतसँग , गीतलाई तिमी मानेर तिमीसँग । यो उद्विग्नताको स्थिती किन आउँछ नचाहँदा नचाहँदै जिन्दगीमा ? लौ न पुरौं यो खाडल अझै गहिरो हुन नपाई ।

प्रिय काली ,
गीत , तिमी र म बिचको सत्यको साथै भ्रमको निवारण गर्नलाई यहिँ सजिलो महसुस गरेँ । म भित्र तिम्रो स्थान खोज्न गीतलाई पर सार्नु पर्दैन । गीतसँगै मिसिएर तिमी म भित्र छौ । तिमीलाई महसुस भएको म चेञ्ज भएको कुरा पनि सायद सहि अनुमान नै होला । परेँहोला म परिवर्तनशिल समयको चपेटामा तर चिन्तित हुनुपर्ने गरेर म परिवर्तन भएँ भन्ने विश्वास त कसरी लाग्ला र तिमीलाई ?

भुलचुक् माफी पाउने अधिकार खोज्दै बिदा है त
तिम्रो देव

दुई गजलहरु : बत्ति बाल्ने नै भए र बाटो उनलाई

गजलमा ओर्लेकै त हुँ , म त कोर्दैछु मनपरी गजलहरु । यसपटक पहिलो नेपालमै छँदा लेखेको गजललाई सम्झी सम्झी पुनर्लेखन गरेको हुँ भने दोश्रो नयाँ नै हो । दिक्क नमान्नुस् है एकोहोरो गजल कोच्यायो भनेर अझै तिनचार वटा (केहि बन्दै गरेका केहि बनेका ) लाईनमा छन् तर तिन्लाई भने अलि अन्तर पारेर मात्रै राख्छु ।

१

बाबा ! यिन्ले त बत्ति बाल्ने नै भए ।
जात गुन्द्रुक् कै झोल् मा फाल्ने नै भए ।

भन्नै आफुलाई पंकीरेगी भन्छन् ,
नयाँ लुगा काटेर टाल्ने नै भए ।

ऐना के हेर्लान् मन्मा हमाल जो छ ,
अनि त जुल्फि लामो पाल्ने नै भए ।

भन्दै जिन्दगीको मजा बेग्लै हुन्छ ,
दिउँसै नशा तान्न थाल्ने नै भए ।

सिन्को नभाँचे नि यिनै हुन्छन् लाडे ,
आमा बालाई तब दाल्ने नै भए ।

सम्झाउनेलाई जातै मुन्द्रे परे ,
ठाम् को ठाम् मुक्का हानी ढाल्ने नै भए ।

( उ बेला नेपालमा बत्ति बालेर भन्ने थेगो चलेको थियो भने नेपाली फिल्ममा चैं बनको बनमारा झैं राजेश हमालको कपाल चलेको थियो )

२

गन्हायो रे म हिँडेकै बाटो उनलाई ।
भएँ रे म आजभोली लाटो उनलाई ।

नटेक्नु रे भुईँ पनि बस्नु रे आकाश् मा ,
मैलो लाग्ने छुँदैखेरी माटो उनलाई ।

अन्न उहि पेट भर्ने खाने रोटो उहि ,
नाक लाग्ने मैले खाने आटो उनलाई ।

बाँचेकै छु म नि सञ्चै नै छन् उनि पनि ,
फापेकै छ हामी बिच् को फाटो उनलाई ।

संसार् आफ्नै आफ्नै छुट्टै भेट्दा अझै पनि ,
आँखा तर्दै फेर्नुपर्ने साटो उनलाई ।

माया हो कि के हो अझै दुख्नै मजा लाग्ने ,
बल्झाउँछु सम्झी घाव् को खाटो उनलाई ।

गजल : अक्मकायो बरा !

बोल्दाबोल्दै बिचैमा त्यो अक्मकायो बरा !
सम्झी सम्झी बोल्दा पनि भक्भकायो बरा !

खान्तलासी लिन थाले केर्नेहरु मिली ,
निर्दोष छु भन्दै खल्ती टक्टकायो बरा !

नाङ्गेझार पारी छाडे दोषि तैं होस् भने ,
लुग्लुग् काम्दै जाडोले उ ठक्ठकायो बरा !

लाठी मुङ्ग्री मात्रै कहाँ बन्दुकै सोझ्याए ,
आँखै सामु मृत्यु देखि सक्पकायो बरा !

जबर्जस्ती दोषि भनि समातेर लगे ,
कस्तो कानुन् यो ? भनेर थक्थकायो बरा !

शिर्षक चैं के राख्नेहोला ? : ब्लगसँगको मितेरीमा ३०० औं टाँसोपछिको कम्पन !

अपडेट : साँच्चै राखिसकेको शिर्षक नहटाई यो पोष्टको शिर्षक पनि थपेर हेर्न मन लाग्यो ।

कैलाश : तपाईंले त ब्लग सुरु गर्नुभएको निक्कै भएन र ?

म : निक्कै भन्दा पनि २००६ को जुलाई देखि हो ।

कैलाश : अनि तपाईंले ब्लगिङ्ग गर्दाको अनुभव समेटेर अहिले सम्म लेख्नुभएको छ कि छैन ?

म : छैन ।

कैलाश : लेख्नुस् न त , यौटा राम्रो विषय हुन्छ यो ।

म : अँ अब लेख्नु पर्ला । मेरो ब्लगमा ३०० वटा पोष्टहरु हुन लागेको छ । ठ्याक्कै ३०० औं पारेर लेख्नुपर्ला ।

कैलाश : ए ! अहिले कतिवटा छ ?

म : चारपाँच वटा बाँकि होला ३०० पुग्न ।

कैलाश : ए भनेपछि छिट्टै पढ्न पाईने रहेछ ।

खुत्रुक्कै यस्तै त हैन तर यस्तै वार्तालाप भएथ्यो केहिदिन अघि कैलाशजीसँग । त्यसदिन देखि म ३०० औं पोष्टको लागी ब्लगिङ्ग गर्दाको अनुभव भनेर के लेखौं कसरी लेखौं भनेर घरीघरी सोचिटोपल्न पनि थालेको थिएँ तर म आफुलाई त्यतिकै हुस्सु भन्दिँन क्या साँच्चैको हुस्सु छु म । कैलाशजीकै शब्द सापट लिएर भन्दा मैले त होस नै नराखी ३०० औं पोष्ट ठेलीसकेछु ब्लगमा ।


'ला ! बर्बादै भएछ नि ! ' भन्दै ड्यास बोर्डामा यताउति हेर्दैथिएँ - मैले त ब्लगिङ्गको अनुभव जस्तै दुईवटा पोष्टहरु पहिले नै लेखेको पनि रहेछु । यौटा मैले ब्लग किन सुरु गरेँ ? भनेर २००७ को जनवरी १० मा लेखेको रहेछु भने अर्को चैं ब्लगिङ्गको एक वर्ष भनेर २००७ को जुलाई ३ मा । तब पो याद आयो मैले ब्लगमा दुई वर्ष पुरा गर्दा भनेर २००८ को जुलाई ३ मा पनि लेख्ने योजना बनाएको थिएँ तर त्यो बेला म हवाईबाट अलास्का आउने ध्याउन्नमा हुँदा बिर्षेको थिएँ । यो सब त विर्षें रे ल तर कैलाशजीले ब्लग गर्दाको अनुभवहरुको बारेमा लेख्नुभएको छ कि छैन भन्दा पनि पो थपक्कन छैन भन्दिएछु - बिर्षेरै त होला नि ।


जे होस् कैलाशजीलाई धन्यवाद भन्दै आज तिन सय औं न सहि तिन सय औं एक पोष्टमा ब्लगिङ्गका अनुभवहरु बारे लेख्न बसेको छु । बसेको त छु तर लेख्ने के त ? भन्ने चैं एकखाले प्रश्न ठडिएकै छ मेरो अगाडी । अलिकति नाटकिय ढँगले ( प्रस्तुतिलाई मात्रै ) आफैंले आफ्नो अन्तर्वार्ता लिए झैं पारेर स्वन्तरवार्ता शिर्षक राखेर लेख्नुपर्यो भनेर ठिक परिसकेको पनि थिएँ तर आफ्नै चित्त बुझाउन सकिनँ र 'आ ! जे त पर्ला ' भनेर यसरी नै अघि बढेको हुँ ।

माथी उल्लेख गरेका दुई पोष्टहरु मैले ब्लग किन सुरु गरेँ ? र ब्लगिङ्गको एक वर्षमा नै पनि मैले अहिले भन्नुपर्ने खालका केहिकुराहरु त भनिसकेकै रहेछु र पनि थप्नुपर्दा ब्लगिङ्गले मलाई सबैभन्दा धेरै आत्मियता दिएको छ साथीभाईहरुको । कोही कहाँ कोहि कहाँ हुँदा पनि यहि ब्लगले हामीलाई कोही लसुन , कोही प्याज , कोहि चम्सुर , कोहि पालुङ्ग भएपनि यौटै करेसोबारीमा रहेझैं बनाईदिएको छ । त्यसो त आत्मियताको घेरो भित्र रहनुभएका कुनै पनि ब्लगर मित्रहरुसँग मेरो भेटघाट भएको छैन प्राय हामीहरुकै ( सबैजसोकै ) नभएको हुनसक्छ र पनि कोहि अपरिचित झैं महसुस हुँदैन । ब्लगरहरुसँगको भेटघाटकै कुरा गर्दा मैले अहिले सम्म भेटेको यौटै ब्लगर क्यालिफोर्निया जेफ ढुँगाना हुन । उनले चलाउने ब्लग यहाँ छ । झण्डै दुई वर्ष अगाडी जेफसँग मेरो कोलोराडोको डुराङ्गोमा बस्दा भेट भएको थियो । आजभोली त म उनको ब्लगमा छिर्न पनि छाडिसकेछु । उनिचाँही California to Patagonia: A Cycling Expedition मै ब्यस्त रहेछन् । Let the world change you... and you can change the world भन्ने उनको नारा मलाई पनि मनपर्छ ।


साथीभाईको न्यानो आत्मियता झैं ब्लगिङ्गले मलाई दिएको अर्को महत्वपुर्ण कुरा भनेको संतुष्टी हो । आफ्ना रचनाहरु ब्लगमा राखेर त्यसमाथी प्राप्त प्रतिक्रिया र सुझावले साँच्चै मिठो आनन्द प्रदान गर्छ मलाई । पहिले नै उल्लेख गरेझैं ब्लग सुरु गरेदेखि मैले ब्लगको कारणले गुमाएको केहि छैन भने पाएको आत्मियता र सँतुष्टी भने आफुले हिसाब गर्न सक्ने भन्दा धेरै छ ।

यो तीन सय औं एक पोष्टमा आजसम्म ब्लग गर्दाका अनुभवहरु लेख्ने जमर्को गरेपनि अनुभव गरेका कुराहरु खासै केहि लेख्न सकिनँ सायद त्यती धेरै उल्लेखनिय अनुभव बटुल्न नसकेको पनि होला त्यसैले यो पोष्ट ३०१ पोष्ट भएको धक्कु जस्तो मात्रै पनि भयो होला - त्यस्तो भएको भए क्षमा चाहन्छु र यो गन्थनको पुछारमा आईपुगेर टुँग्याउन लाग्दा पनि यसको शिर्षक चैं के राख्नेहोला ? भै'राखेको छ । अस्तु ।

गजल : निभाएछन् आज

पत्तै नपाई म गजलमा ओर्लीसकेछु र पछिल्ला दिनहरुमा पहिले अधुरा रहेका केहि गजललाई पुरा गर्ने , पुनर्लेखन गर्ने साथै नयाँ लेख्ने काम गर्दैछु यतिबेला । यस अघिको गजल घेर्नु अरे पहिले लेखेर ड्राफ्टमा राखेको थिएँ र पुनर्लेखन गरेर ल्याएको थिएँ भने यो चाँही नयाँ लेखेको हुँ ।


मनमा 'दीपक' निभाएछन् आज ।
हरेस सबैले नै खाएछन् आज ।

शुक्लपक्षको रात पनि भो कालो ,
चन्द्रमा किन हो अस्ताएछन् आज ।

हराएर आशा घोर निराशाका ,
मुना , पालुवा पो टुसाएछन् आज ।

त्यो ईतिहासले पनि धिक्कारेर ,
स्वाभिमानी नुर झुकाएछन् आज ।

राखेर आफ्नो चैं खेतबारी बाँझै ,
पसिना अन्यत्रै बगाएछन् आज ।

खेताला न पर्म सबले आ आफ्नै ,
मात्रै घरको छानो छाएछन् आज ।

कस्तो अचम्म ! गाईजात्रै नआई ,
केलाई हो मखुण्डो लाएछन् आज ।

हिँजो त सब्को मुख बन्द नै थ्यो रे ,
सास फेर्न क कस्ले पाएछन् आज ?

आजित भएर हेर हामीदेखि ,
बुद्ध फेरी जन्मेर आएछन् आज ।

भन्न चाहन्छु म बालेछन् दीपक ,
चन्द्रमा पनि त उदाएछन् आज ।

म हाँसेको कुरा - भाग ३

खासमा स्मरण योग्य र तपाईंहरुलाई सुनाउन मन लागेका आफ्ना संस्मरणहरुका खातबाट रमाईला रमाईला कुराहरु छानेर म हाँसेको कुरा भन्दै पहिले भाग एक र दुई टक्र्याईसकेको हुँ र त्यसैको भाग तिन जोड्ने प्रयासमा छु यसपाली । हँसाउने सवालमै चैं उस्तो सफल नहुन सक्छन् यि कुरा त्यसैले अहिले नै हँसाई अलि कम पनि हुन सक्छ है भनेर जनाउ पनि लेख्दैछु यहाँ । आउनुस् कुरा शुरु गरौं नाच हिँडाउंदाको यौटा रमाईलो प्रसंगबाट -

थपिनी आमैले नाच हेरेको

लोड सेडिङका कुरा अर्कै हुन् , गाउँमा बत्ति जाने भनिन्छ , तर गाउँ यतिबेला बिजुलीका खम्बा ठडिएर र बाँस झ्याङ होस या धानबारी जतासुकैबाट घरसम्म बिजुलीका तार जोडिएर मात्रै पनि उल्कै झिलिमिली भएको छ । बल्नु नबल्नु त भाग्यको कुरा हो बिजुली चैं घरघरै आ'को छ यतिबेला भनेर महिना मर्ने बित्तिकै कति रात अँध्यारोमा अलपत्र पार्दै बलेन हैन कति पैसा आउने भयो यो घरबाट भनेर मिटर रिडर दाई टुप्लुक्क आईपुग्दा सबैलाई हेक्का हुन्छ ।

गाउँका मान्छेले यतिबेला धन्यधन्य नै सम्झनुपर्छ आफुलाई पुरै महिनामा राती त सबैलाई सुत्नै पर्यो दिउँसो दिउँसो गरेर टाकनटुकुन दश पन्ध्रदिन बिजुलीबत्ति बालेको पैसा टक्र्याउँनलाई पनि एकदिनको दिनभरीको काम माया मारेर बिजुलीबत्तिको अफिस भए ठाउँतिर पुग्नुपर्छ । एकदिन दिनभरी घुम्न पाईने क्या मज्जा !! उ बेला त्यस्तो भाग्य कहाँ थियो र ? बिजुलीका खम्बा नभएर गाउँ नै अँध्यारो थियो । बिहेकार्जे , उत्सव ईत्यादीमा पनि लालटिन र ल्यामपोस् नत्र भने टुकी आदीकै भर हुन्थ्यो । यो लालटिन भन्दा अहिले सम्झना भयो कोहीकोही भन्थे लालटिनलाई त बालटिन भन्नु पर्ने भनेर अनि बाल्टिनलाई हालटिन भन्नुपर्ने भनेर । हुनपनि हो बाल्नेलाई लालटिन हाल्नेलाई बाल्टिन भन्ने कुरा र चिल्ने ( टोक्ने ) लाई उडुस र उड्नेलाई चिल भन्ने कुरा अनौठै छ ।

कुरा अध्याँरोको उठाउंदै थिएँ म । त्यो बेला अँध्यारोले केहिपनि छेकेको चैं थिएन बिहेकार्य पनि राती नै हुन्थ्यो धेरजस्तो । हामी कात्तिके अँध्यारोमा पनि नाना भाँति उज्यालो बालेर तिहारमा देउशी नाच हिँडाउथ्यौं । त्यस्तै एकपल्ट अलि सानो सानो खालको नाच हिँडाएका थियौं । ईज्जत गरेर त्यसबेला गाउँलेले हाम्रो त्यो नाचलाई टुहुरे नाच भन्दिन्थे । अभिवावक भन्न लायक कुनै ब्याक्तिपनि नाचमा समावेश नभएकोले होला नि त्यसो भनेको । भन्नेले त के भन्दैनन् र तर हामी छोड्दैन पनि थियौं । त्यसरी नै दुईचार लालटिनको सहारामा नाच हिँडाउँदै हामी थापाको घरमा पुगेका थियौं । कति गीतमा हामीले गाएर थोत्रे मादल , गिटार बजाएर नचाउँथ्यौ त कति नाच क्यासेट प्लेयरमा गीत बजाएर ठिकठिकैको साउण्डबक्सबाट वरपर थर्किने गरेर पनि देखाउंथ्यौ ।

त्यतिबेला थापाको घरमा ' आमैले भन्थिन धाराको पानी........ ' भन्ने गीत क्यासेट प्लेयरमा बजाई कुनै साथी तरर तरर तरर भन्दै नाच्दैथियो । उता थपिनी आमै हातमा टुकी लिएर नाच हेर्न बरण्डामा निस्किईन् । उनले टाउकोमा सरदार ( पञ्जाबी ) ले झैं निक्कै ठुलो फेटा गुँथेकि थिईन् सायद आमै सेलरोटी पोल्दै थिईन् अँगेनोमा । त्यो अँध्यारोमा माथी बरण्डाबाट तल आँगनमा हेर्दा केहि देखिनन् क्यार आमैले त्यसैले हातले समातेको टुकीलाई यसो पछाडी तिर पारेर हेर्न लागिछन् तर हातको टुकीभने रोटी पोल्दा अँगेनोको रापले खरिएको आमैको टाउकोको फेटातिर पुगेछ र आमैको टाउकोको फेटा हुरुरु बल्न शुरु भएछ । आमै भने आफ्नै टाउकोमा आगोलागेको पत्तो नपाएर नाचहेर्न मस्त । नाचटोलीकै हामी मध्ये कसैले देखेर टाउको बल्यो !! टाउको बल्यो !! भनेर कराएपछि पो आमैले टाउकोको फेटा र हातको टुकी एकै झट्कामा तल नाच देखाउँदै हामी बसेतिर मिल्काईदिईन् । टुकीको मट्टीतेलसँगै फेटा अझ ठुलो दन्किएर बल्दै हामीतिर झर्यो तर हामी लाई केहि भएन उता माथी आमैको टाउकोबाट बरण्डाको बिममा झुण्ड्याएर राखेको मकैको झुत्तामा समेत आगोले समातेछ । हामी दौडेर गएर बल्दै गरेका मकैका झुत्ता निकालेर आँगन तिरै फ्याँक्यौं । प्रायजसो फुस ( खर / पराल ) का घर हुने गाउँमा ति आमैको घरमा जस्ताको छानो थियो र मात्रै नत्र त्यो दिन अनर्थै हुनेथियो । यता आमैको भने अलिकति कपाल डढ्न पनि भ्याएछ ।

त्यत्रो काण्ड मच्चिएर पनि त्यो घरबाट सिदा ( दक्षिणा ) थापेर विदा भै फर्कंदा ' ति आमैलाई आज हामीले जोगाएर अलि धेरै पैसा दिईछन् नत्र कम्ति लोभी थिईनन् ' भन्दैथियौं हामी । अहिले सम्झन्छु बुद्धि त त्यो गतिको थियो अनि के नभनुन् त टुहुरे नाच हाम्रो नाचलाई ?

सर्प गन्हाएको

भदौको बेला हुनुपर्छ । पानी नपरेको भएपनि धर्ती ओसिलो थियो । खोलामा बाढी घटिसकेको थियो । गाउँभरी प्रायजसो सबैले मैजारो ( रोपाईं को विधिवत समाप्ती ) गरिसकेका थिए । त्यसबेला गाउँलेलाई साह्रै आनन्द हुन्छ । कामको चटारो हुँदैन त्यसमाथी आउँदै गरेको चाड ( दशैं ) को घनघोर प्रतिक्षा ।
हामी ठिटौलेलाई पनि फुर्सद टन्नै हुने । बरालिएको छ , यता र उति लखरलखर डुलेको छ अनि घर गएर भात हसुर्न पाएकै छ । अरु के चाहियो ? त्यो फुर्सद हामी सँधै दिउँसोको तिनबजे देखि खोलाको बगरमा गएर भकुण्डो खेलेर उपयोग गर्थ्यौं र तिनबजे शुरुहुने भकुण्डो खेलको लागी हामी आ आफ्नो फुर्सद अनुशार दिउँसो एक दुई बजे देखि नै खोलाको डिलमा भएका रुखका सिँयालतिर भेला हुँदै गर्थ्यौं । एकदिन म , सेखरदाई ( मेरो फुपुको छोरा ) र अर्को एकजना साथी कुले - नाम त कुल हो क्यारे हामी धक नमानी एकलखे थपेर कुले भन्थ्यौं , त्यस्तै दुईबजे तिर खोलाको डिलतिर जाँदैथियौं । खेतको आली आली हिंड्दै जाँदा खेतकै आलीमा भएको यौटा सानो सानो रुखको फेदमा हामीले यौटा सर्प लम्पसार परेको देख्यौं । बर्षामास हाम्रोतिर बिषालु गोमन सर्प पनि बग्रेल्तै निस्कन्छन् तर त्यो भने ढोडिया थियो । पानीमा पनि बस्ने त्यो ढोडिया जातको सर्पसँग हामी त के ढोडिया हो भनेर चिनेभने आईमाई केटाकेटी पनि डराउँदैनन् । ( यहाँ आईमाईहरु चैं डरपोक नै हुन्छन् भन्न खोजेको हैन है । गाउँघरतिर तुलनात्मक रुपमा आईमाई हरुनै अलि डराउने थाहा पाएको आधारमा भनेको ) ।

त्यो सर्प देख्दा ढोडिया नै भएपनि पहिले त हामी सजग भएका थियौं तर पछि त्यो सर्प माथी घिउ कमिला चढिरहेको देखेपछि सेखर दाईले भन्नुभयो , ' ए यो सर्प त मरेको रहेछ । '

' हो त । कस्ले मारेर यहाँ छोडेछ ? अझै पनि खाल्डो खनेर गाड्न सक्दैनन् यौटा सर्प , पछि यस्को काँढा बिझ्छ अनि थाहा पाउँछन् ? ' मैले थपेँ ।

' छि ! यो त गन्हाएछ पनि । यस्लाई त गाडिदिनै पर्छ । ' नाक छोप्दै कुलेले भन्यो । नभन्दै कुलेले नाक छोपेपछि हामीलाई पनि गन्हायो । कुलेले सर्प कतै लगेर गाड्नलाई रुखको सुकेको हाँगाको लठ्ठी लिएर उठाउन गयो । जसै उसले सर्पको शरिरको बिचभागमा लठ्ठी घुसारेर उठाउन खोजेको थियो सर्प त निन्द्राबाट अत्तालिएर बिउँझेझैं बटारिएर सलल कुदयो । बिष रहित ढोडिया सर्प भएकोले हामीले खेदीखेदी मार्नुपर्ने आवश्यकता देखेनौं तर मरुञ्जेल हाँस उठ्यो हामीलाई त्यो मरेको ठानेको सर्प गन्हाएकोमा ।

गजल : घेर्नु अरे

तिन्ले नै सबैलाई घेर्नु अरे ।
र सबैले त्यतिकै टेर्नु अरे ।

छिस्रिक्क गर्न नि नहुने प'त ,
र्‍याख् र्‍याख्ती बनाउंदै केर्नु अरे ।

अलग्गै विचार राख्न नहुने
तिनेर'कै झैं गरी फेर्नु अरे ।

आँखामा पट्टी नै बाँध्नु कि के हो ?
अरुले संसारै नहेर्नु अरे ।

लैनो हो रे तिन्को चैं विचार
अरुको विचार बकेर्नु अरे ।

हुलमा तिन्कै मिसिएन भने ,
आफैंलाई आफैंले सेर्नु अरे ।

सुन्यौ त ? तिन्का अगाडी सबले ,
तिनेर'कै डरले छेर्नु अरे ।

कविता : समयसँग तिमी हामी

समय चक्र हैन साथी
जो घुमिरहोस् फन्फनी
दोहोर्याईरहोस् जिन्दगी
ॠतु जस्तै क्रमश क्रमश
फुक्लिउन र पलाउन दाँतहरु
दोहोरिएर फेरी फेरी
र हाँस्न पाईयोस् किच्च
आठ वर्षे बालहाँसो ।


छिप्पिएर कोदाले दाँत
कन्सिरी मिलाएर
चट्ट कपाल कोर्न थालेपछि
चोकमा एक दिन
ठड्याएथेँ समय किल्ला
टाँगेथें चाहनाको डोरी चौतर्फी
सजाएथेँ रहरका ध्वजा पताकाहरु
रँगिन कुखुरे वैँश जस्तै
उम्लिएर , छचल्किएर
पोखिएर उमंगले त्यो क्षण
लाग्थ्यो
च्याप्प समातेको छु मैले
भुर्र उडेर कहिल्यै नफर्किने यो समय ।


कसो कसो उछिट्टिएर
आफ्नै जिन्दगीसँग
बञ्चरोको निर्मम चोट मुढामाथी पर्दा
चोईटा भएर पर कतै एउटा छेस्को
लहलह घाँसमा अदृश्य भएझैं
टाढा झन टाढाबाट
सम्झिरहँदा त्यो चोकलाई आज
बुझेको छु
समय फर्कने छैन साथी
चक्र भएर त्यहीँ त्यसैगरी कहिल्यै ।


एकपटक आफैंलाई
अलग्ग झिकेर आफुबाट
फेरी खोजी गर्दा
आफु अर्कै हात परेजस्तो
हजार हजार देखभेट भएका
परिचित अपरिचित अनुहार छाडेर
देख्दै नदेखेको
चिनेर पनि नचिने जस्तो
नचिनेर पनि चिनेजस्तो
ठ्याक्कै तिम्रै अनुहार झैं
खै के के सम्झाउने रहेछ
खै के के बिर्षाउने रहेछ
कताकता निष्ठुरी यो समय ।


अझैपनि
शिर कुल्चेर तिम्रो हाम्रो
फड्कीरहेको यो समयले
छाडिरहनेछ त्यो र यो
ल्याईरहनेछ अर्कै र अर्कै
कहिल्यै भुईँमा नखस्ने गरी
कमानबाट छुटेको तिरझैं
यो समय
अघि बढिरहनेछ
घोचिरहनेछ रहरहरु
दुखाईरहनेछ चाहनाहरु
छेडिरहनेछ मुटुहरु
केवल बल्झिरहनेछौं हामी
सम्झनाका घाउहरुमा
सम्झनाकै चोटहरुमा
बटुल्दै समयले दिएको उपहारहरु
बल्झि नै रहनेछौं हामी
भुल्न भुल्न लागेका ति चोकहरुमा ।

गजल : फिर्ता दिनु थियो

म सँग तिम्रो सम्झनाको यही नै एउटा 'चिनु' थियो ।
नासो सम्झेर त्यहीपनि तिमीलाई फिर्ता दिनु थियो ।

एकोहोरो मेरो यो मोह तिमीमाथीको यस्तो लाग्दछ ,
धस्नु छुरी आफुमा हैन आफैं छुरीमा धसिनु थियो ।

यतिञ्जेल ठानेँ तिम्रै भक्ति प्राप्ति हो मेरो जिन्दगीको ,
सोचिरा'छु आज के त्यो मृगतृष्णामा बरालिनु थियो ।

सुन्दै सुनिँन कसैको मैले धोका होला तँलाई भन्थे ,
तिम्रो त साथैमा मुटु ताछ्ने बसिला अनि 'छिनु' थियो ।

राम्रै भएछ भन्ठानुँला भैदियो बेलैमा मोहभङ्ग ,
नत्र माटोमा गाडिएको फलाम जस्तै खिईनु थियो ।

गजल लेख्ने मूड आफैं नआई लेख्दिँन भनेको 'गजललाई त मेरो मूडको खाँचै नपर्ने रहेछ , आफैंले गजल कोर्ने मूड नबनाए सम्म' भनेर पनि बुझियो । हिँजो मबिजीले गजल सुस्तायो नि भनुञ्जेल सम्म अझै केहिदिन लेख्दिँन भन्दैथिएँ र आफुलाई अन्यत्रै ब्यस्त बनाउँदै थिएँ तर राती सुत्दा 'गजल सुस्तायो नि' भन्ने कुराले हिर्काईरहयो गिदीमा र निन्द्रा पर्नै दिएन त्यसैले हिँजै राती खेस्रा कोरेर अहिले अलि ताछतुछ गरेर ल्याएको छु ( उता गजल ग्रुपमा पनि लगेको छु । ) यौटा गजल - अभ्यासको कमि भएर हो वा लेख्न जान्न छाडेको हो , गाह्रो लाग्यो यस्लाई पुरा गर्न । मबिजीलाई हार्दिक धन्यवाद !

लघुकथा : एकभारी दाउरा

सँधै झिस्मिसेमै उठेर दाउरा काट्न जँगल जान्थ्यो उ । धेरै अगाडीदेखि यहि गर्दै आएको उस्लाई आजभोली बेलामा जँगल पुग्न पनि गाह्रो हुन्छ , दाउराको भारी तयार पार्न पनि गाह्रो हुन्छ र बेलुका बजारमा बेच्न ल्याईपुर्याउन पनि गाह्रो हुन्छ । उमेरले गल्दै गएपछि उसको दाउराको भारी पनि सानो आईपुग्न थालेको थियो बजारमा । अरु अरु दाउरेहरुको ठुलो ठुलो र हेर्दै दन्दनी बल्ने चिर्पट जस्ता दाउराको अगाडी उसको दाउराले कहिले भनेजस्तो त के पसिना बगाए जतिको पनि दाम पाउंदैन थियो । सँधै उसको एकभारी दाउरा किन्न बजारमै दुईचार वटा घर र पसलहरु भएका भिमसिन काजी आउँथे र उसले साठीको मोल राखेको दाउराको भारी दलाली गर्दागर्दा तीस रुपिँया दाम दिएर लैजान्थे । साँझ ढलुञ्जेलसम्म पनि अरु कसैले नकिने पछि उ सँग ति लोभि भिमसिन काजीलाई बीसै रुपिँयामा भए नि दिनुको बिकल्प हुन्नथ्यो तर भिमसिन काजी जहिले नि म भित्र नि हरी छन् तेरो एकभारी दाउरा बीसै रुपिँयामा कहाँ लिन सक्छु र भन्दै तीस रुपिँया फालेर जान्थे ।

तीस रुपिँया हात परेपछि उ भोली बिहानलाई चिया र पाउरोटी खाने दश रुपियाँ छुट्याएर बाँकी दश रुपिँयाको चना चिउरा र दश रुपिँयाको रक्सी खाएर पल्टन्थ्यो त्यतै एउटा कुनामा । आफन्त नातागोता कोही थिएनन् उसका । कसैसँग उसको नाता सम्बन्ध थियो त भिमसिन काजीसँगै थियो यौटा दाउरे र ग्राहकको ।

आजपनि उसले एकभारी दाउरा ल्याएर बजारको एक छेउमा पछारेको मात्र के थियो कहिल्यै उसको दाउरा सोध्न नआउने मान्छेहरु आएर दाउराको दाम सोध्न लागे । उसले साबिककै दाम बतायो साठी रुपिँया । उनिहरुले सय रुपिँयाको नोट फाल्दै दाउरा उठाउन खोजे । एकछिन उ अलमल्ल पर्यो । यि मान्छेहरु आज बौलाएछन् क्यार भन्ने लाग्यो र तुरुन्तै उसले भन्यो , ' हुँदैन हुँदैन । म यो दाउरा भिमसिन काजीलाई मात्र बेच्छु सँधै उनले तीस रुपिँया दिन्छन् । त्यती भए पुग्छ मलाई । तपाईंहरुलाई त दुई सयमा नि दिन्न ।'

दाउरा उठाउँदै यौटाले भन्यो , ' अब भिमसिन काजी आउँदैनन् तिम्रो दाउरा किन्न , उनैलाई जलाउन किन्न लागेको तिम्रो दाउरा । ल खुरुक्क त्यो पैसा राख । '

उनिहरु दाउरा उठाएर हिँडे । उसलाई आज यौटा आफन्त गुमाएझैं लाग्यो । सोच्यो - भिमसिन बुढाले बाँचुञ्जेल लोभ गरेर उसलाई तीस रुपिँया मारेको सायद मरेपछि पनि पैसा चाहिन्छ भनेरै हो क्यार । उसले पनि जिन्दगी भरी तीस रुपिँयामा एक भारी दाउरा बेचेर आधापेट खाने त हो । आज एकदिन यो सय रुपिँया समातेर के गर्नु भोली देखि उसको दाउरा पनि कसैले किन्ला कि नकिन्ला बरु आजको आधापेट चना चिउरा त भिमसिन बुढाको मलामी गएपनि खान पाउँछु नि , भयो लिन्न म यो भिमसिन बुढाको मरिसकेपछिको पैसा । यस्तै सोचेर उ पनि उतै दगुर्यो र पैसा फिर्ता गरेर मलामीको हुलमा मिसियो ।

कविता : कामना सुख र शान्तीको गर्छु

आयु भन या जुनि अब चैं नश्वर देह यो खस्कँदो छ
आँखिर समयकै त हो खेल स्वप्न अझ यो पस्कँदो छ ।
लाग्छ आफैंलाई यो ईहलीला भएको छ अब बिसाउने बेला
छाडेर चेतना मुढो यो शरिर परब्रम्हमा मिसाउने बेला । । १

ज्यान रहुञ्जेल जवानी हुञ्जेल देखिएन कतै नि हरी
आज सर्वत्र देख्छु उनैलाई हो कि उनैको शरण परी ।
कपट , छल , जाल र *जुद्दे जे गर्नु लावण्य रहुञ्जेल हो
आँखिर खाली दुई हत्केला जोडी हुने त हरीसँगकै मेल हो ।। २

बन्द झनझन हुँदैछ दृष्टि जाँदैछन् सुकेर आँखाका पानी
गुन्छु मनमन हिँजो र आज लेखायो समयले के के कहानी ।
भोगियो डर र त्रासका माझ पोखिएझैं चुक अँध्यारो कालो
देखियो मेघमा बिजुली परेझैं छिनभरको झिलिक्क उज्यालो ।। ३

बलोस् भन्दछु उज्यालो अनन्त देखुन् लोकले हिंड्ने बाटो
गरुन् सबले प्राणझैं प्रेम नरोओस् एक्लिएर यो माटो ।
टेकेर माटो धानुञ्जेल ज्यान हुँदैन केहि माटो भन्दा माथी
देहले माटो छोडेर गए नि आँखिर यहि माटै हुन्छ साथी ।। ४

सपना फूलेको देख्ने छ रहर बस्ती बस्ती यि पाखाहरुमा
भय हटेर हर्ष नाचेको मेरा सन्ततीका आँखाहरुमा ।
निभ्नेछ तेल बिनाको दीप छिट्टै मेरो यो आँखाको कान्ति
कामना तर गर्दछु यौटै फैलियोस सर्वत्र सुख र शान्ती । । ५

* जुद्दे - युद्ध ( तस्विरका हजुरबाहरुले 'य' लाई 'ज' उच्चारण गर्नुहुने भएकोले )त्यसो त खुलाईरहनु नपर्ला मैले यो फोटो कहाँ भेटेर कविता लेखेँ भनेर तर सँधैं अलि ढिलो राख्थें भने यो पल्ट छिट्टै राखेँ ।

त्यसै बित्दैछ दिनहरु

निक्कैदिन भयो म यौटा कथामा अल्मलीइरहेको छु । लेख्नलाई कथाको पुरै प्लट तयार छ र पनि लेखेर सिध्याउन सकेको छैन । केहि अगाडी लेखेको 'चार सौ बीस उत्सव' झैं शैलीमा लेख्ने विचार छ - हेरौं यो विचारले मुर्त रुप कहिले पाउने हो ? गर्छु भनेर हुने कुरा हैन लेखाई मेरो निंती । कैले मूड आउँदैन त कैले समय पाईंदैन । खै यस्तै अल्झोमा छु आजभोली । खै के साह्रो ब्यस्त भईयो यो जिन्दगीमा ? ठोस केहि गर्न नि सकिँदैन खित्रिङमित्रिङ गर्नलाई पनि समय जुटाउन सकिँदैन । समय त्यसै बितिरहेको छ । बिना कुनै उपलब्धि ।

आज काम सकेर घर आएर नेपाल , ईन्डिया फोन गर्नलाई फोन कार्ड किन्न अमन टेल डट कम खोलेँ र केहि फोन कार्ड किनेँ । सँधै फोन कार्ड किनेपछि तुरुन्तै फोन गर्न ब्यस्त हुन्थेँ म । आज फोन कार्ड किनेर ईन्डिया फोन लगाएँ ( म सबै भन्दा धेरै फोन ईन्डिया नै गर्छु किनभने मेरी छोरी ईन्डियामै छिन् - पश्चिम बँगालको सिलिगुरीमा ) लाग्दै लागेन । दिमागमा किन फोन लागेन भनेर कुरा खेल्दै थियो त हात कम्प्युटरमा त्यसै जतासुकै क्लिक गर्न ब्यस्त । अर्कोतिर कम्प्युटर मै म खसखस डटकममा नेपाल भाषाका जन कवि दुर्गालाल श्रेष्टसँग बासुदाइ ( बासु श्रेष्ट - म बासु दाइ भन्छु ) ले राख्नु भएको खसखस पनि सुन्दैथिएँ । आज दिउँसै दाइले दुर्गालालको अन्तर्वार्ता ल्याएको छु भनेर सुनाउनुभएको थियो । त्यसैले पनि आज रातीको मेरो मुख्य काम त्यही सुन्नु थियो ।

जथाभावी क्लिक गर्ने क्रममा मेरो हातले अमन टेलको होम पेजमा पुर्यायो मलाई । त्याँहा मैले भारत , श्रीलँका , बँगलादेश , पाकिस्तानका राष्ट्रिय झण्डाहरु अगाडीनै राखेको देखेँ । त्याँहा सबैको झण्डा छ उनिहरु सँगै छुट्टै भौगलिक अस्तित्व राखेर उभिएको हाम्रो नेपालको झण्डा छैन । मलाई साह्रै नमिठो लाग्यो । पहिले मैले यो कुरा याद नै गरेको थिइनँ सायद तर आज अमन टेलको 'कन्ट्याक अस' भन्नेमा गएर आफ्नो रिस पोख्दै यौटा ईमेल लेखेँ ।

झण्डै ४ वर्ष देखि म अमन टेलको ग्राहक भएको छु र यहाँबाट फोन कार्ड किनेर नेपाल फोन गर्ने गरेको छु , मेरा धेरै साथीहरु पनि अमनटेलका ग्राहक छन । मैले आज अमन टेलको होमपेजमा भारत , श्रीलँका , बँगलादेश र पाकिस्तानका झण्डाहरु देखेँ तर नेपालको देखिनँ ? नेपालको झण्डा नराखिनुको कारण के होला ? नेपाललाई हेपेको हो कि ? नेपालको महत्व नै नदेखेको हो ? नेपाल फोन गर्नलाई यहाँ फोन कार्ड किन्ने धेरै म जस्तै ग्राहकहरु होलान तपाईंहरुलाई म जस्तै ग्राहक माथी अन्याय गरेका छौं भन्ने लागेको छैन ?

यस्तै लेखेँ । किन किन मनभित्रै नमिठो लागेको थियो त्याँहा हाम्रो झण्डा नदेख्दा । त्यती लेखेर केहिबेर यताउति गरेपछि फेरी म जीमेल खोल्न पुगेँ र नयाँ ईमेल देखेँ (जम्मा ४२ मिनेटमै रेस्पोन्स गर्ने अमनटेलको कस्टमर सर्भिस देख्दा पनि खुशी लाग्यो ।)त्याँहा लेखिएको छ -

info@amantel.com to me
show details 11:52 PM (42 minutes ago) Reply


Hello,
We have gone through your mail and we will surely put the NEPAL
FLAG on home page.
C.S.

यति देख्दा पनि मन अलिकति खुसी भएको छ आज । हेरौ अब पक्कै राख्छन त होला नि उनिहरुले त्याँहा नेपालको झण्डा , मेरो देशको मेरो प्राण भन्दा प्यारो झण्डा ।

हामी नेपालीहरु भने साधारण स्कुलकै मात्र शिक्षा पुरा गरेका छौं भने पनि विश्वका एक एक मुलुकका नाम र कहाँ अवस्थित छ भनेर जान्ने बुझ्ने भएका हुन्छौ तर बाँकी दुनियाँ हामी प्रति किन यसरी बेखबर भएको हो ? अरु त अरु भारतकै मान्छेहरु पनि नेपाल कहाँ छ ? भनेर सोध्छन् कति त नेपाल भन्ने देश पनि छ भनेर त मैले आजै सुनेको भन्छन् । त्यस्ता मान्छेहरु देख्दा साह्रै रिस उठ्छ मलाई तर के गर्नु र हगी रिसाएर ? आँखिर मैले नै मेरो देशलाई विश्व सामु चिनाउन नसकेर त हो नि त्यसो भएको । ठुलो काम गर्न त म समर्थ छैन त्यसैले सानै काम गरेर मेरो देशको झण्डा त्याँहा लगाउ भनेको नि ।

तपाईंलाई कस्तो लाग्यो कुन्नि मेरो कुरा ?

कविता : यो खुशीको कुरा हैन र ?

छुट्टीएर रहरको सयपत्रीबाट
केहि पत्रहरु
बिचल्नी परेर कतै
तिम्रो कविताका अक्षरहरुमा
खक्रक्क सुकेर टाँसीएको पाउँछु आफुलाई
लाग्छ
यौटा पत्र छुट्टिँदा सयपत्रीबाट
सँगै बीज पनि आएको हुँदा
उमारेँ कि बेमौसमी सयपत्री
कोथा लागेँ कि शिशिरमा
हाँस्नलाई
हो हाँस्नलाई कविताका अक्षरहरुमा
तुसारो सहेर
लौ भन अब तिमी नै
के यो खुशीको कुरा हैन र ?

गजल : तिम्रो नायक हुन नसक्दा

पछुतो थोर बहुत् बाँकी छ तिम्रो नायक हुन नसक्दा ।
प्रेमको के कुरा भो र नजरमै लायक हुन नसक्दा ।

नलेखेको हैन सयौं गीतमा तिमीलाई रचेर मैले ,
पाएनन् अर्थ मेरा शब्दहरुले गायक हुन नसक्दा ।

दुरी भुगोलको हिसाब नगरी भ्रम सँधै बाँचिएछ ,
सकेन मौलाउन हाम्रो प्रेमले पायक हुन नसक्दा ।

न हात नै मिल्यो समाउन खोज्दा साथ पनि टाढा टाढा ,
भयो कि यो सब एक अर्काको सहायक हुन नसक्दा ।

आफ्नो निमित्त त के कुरा भो र आज तिम्रै निमित्त पनि ,
सकिनछु आवाज उठाउन विधायक हुन नसक्दा ।

जलाएर मात्रै कहाँ हुँदोरहेछ र 'दीपक' मनमा ,
छरेर उज्यालो त्यो 'दीपक' सुखदायक हुन नसक्दा ।

मिती याद गरेको छैन मैले तर निक्कै भयो मैले गजल लेखेको छैन । पछिल्लो पटक मैले ' नियम बनाउँ भन्छन ' भन्ने गजल लेखेको थिएँ । आज पुराना ड्राफ्टहरु हेर्दै जाँदा ( ब्लगका ) मैले निक्कै अगाडी लेखेको गजल भेटेँ जुन चार शेर पहिले नै तयारी अवस्थामा थियो भने दुई थप शेरहरु आज पुरा गरेर तपाईँहरु समक्ष ल्याएको छु । म गजल नलेखि रहेको अवस्थामै हुँदा यो गजललाई पुरा गरेको हुँ तर आज यस्तो महसुस भै रहेछ कि म आजैबाट गजल नलेखिरहेको अवस्थालाई तोड्दैछु । वास्तवमै मैले केहि समयलाई गजलबाट टाढै रहने विचार गरेको थिएँ तर आज एक्कासी पुरानो गजललाई पुरा गर्ने निहुँ बनाएर लेखीछाडें । हेरौ अगाडी म गजलमा फर्कन पनि सक्छु ।

कविता : सुन्दा छौं कर्णालीले डाँको छाड्यो रे !

सुन्दा छौं
ठुलै डाँको छाड्यो रे
कर्णालीले
काठ्माण्डुमा
आजकल त
काठ्माण्डौका मान्छेले
खोजी खोजी नक्सामा कर्णाली हेर्दाछन् रे
ए हजुर !
हाम्ले कैले देखम्ला
नेपाल देश नक्सामा कस्तो देखिँदो हो ?
अझ भाउन्न छुटुञ्जेल देखेको
यो कर्णाली
नक्सामा कस्तो देखिँदो हो ?
कठै ! भेँडी गोठ गा'कि मेरी छोरीले
किताबमा हाम्लाई
कर्णालीको नक्सा देखाउँदि हो त
हो हजुर यो जुनी हामी
पसिनानै डङ्डङ्ती गन्हाएपनि
गुनासो गर्ने थिनम
कर्णाली दख्खिनै
बग्यो भनेर
सुन्दा छौं
काठ्माण्डौका
चिया पसलमा आजकल
कर्णालीकै बात मार्दाछन् रे
ए ! हजुर
चिया पसलको बातले
बग्ने कर्णालीलाई छेक्न कहाँ सक्लाउ र
अफसोस् यति हो कि
कर्णालीले हाम्रो तिर्खा धरी मेट्न सकेन
त्यसैले हजुर
कर्म बादुरको लास हिँजो
छोरीचेलीले उठाउनु पर्यो
काठ्माण्डुमा आएर
आँसु खसाएर कर्णालीले
'के तपाईँसँग कर्णालीको नक्सा छ ?' भनि सोध्दा
नढाँटी भन्नुस् त हजुर
क कस्ले छातीभित्र
कर्णालीको नक्सा खोज्नुभयो ?

म हाँसेको कुरा - भाग २

केहि अघि मैले म हाँसेको कुरा भाग १भनेर गन्थन लेखेको थिएँ र आज त्यसैको भाग २ ल्याएको छु । पहिलेझैं यो पल्ट पनि यो गन्थन पढ्दा तपाईंको समय नष्ट गर्ने रहेछु भने क्षमा दिनुहोला भन्छु है ।


मलाई त याद छैन तर आमाले भन्नुहुन्थ्यो म सानो छँदा बारीमा रोपेको काँक्रा , फर्सी टुसाएर दुईपातको भएको देखें भने पुरुक्क उखेलेर घरमा ल्याएर आमालाई देखाउँदै ' आमा ई हेल्नु त हाम्लो फल्सी फलेछ । ' भन्थेँ रे । पछि यो कुरा सुन्दा मलाई अनौठो लाग्थ्यो । सायद मलाई सेतो , पहेँलो र हलुका हरियो मिसिएको टुसाले र त्यसमाथी टप्पक्क परेको दुईपातले लोभ्याउँथ्यो त्यो बेलामा र अन्जानमै बिगार गर्न पुग्थेँ म तर अलि ठुलो भएर म साँच्चै किसान भएको थिएँ । मलाई लसुन , प्याज , खुर्सानी ईत्यादी रोप्न र फलाउन ज्यादै जाँगर चल्थ्यो भलै त्यति राम्रो कृषि उत्पादक बनिनँ म र पनि अन्नबाली , नगदे बाली लगाउने देखि लिएर हाँस , कुखुरा पाल्ने , खरायो पाल्ने जस्ता कामहरु गर्नु मेरो बाध्यता र रहर दुबै थियो ।

छेउ छेउमा हाल् बिचमा गन्धैले मर्छ

एकदिन म किसान नै छँदा ( भन्नाले खेती किसानी गरेर घरमा बसेको बेला ) दशैंको बेलातिर पसाएर फूल खेल्दै गरेको धानलाई पतेरा ( धानमा लाग्ने किरा खासमा हामी पँधेरा भन्थ्यौं ) बाट जोगाउनको लागी एक प्रकारको धुलो औषधी ( विषादी ) यौटा थाङ्नोमा बाँधेर बिहानको शीत छँदै धानबारी भित्रसम्म पसेर सानो लौरोको ट्याक ट्याक कुट्दै छर्दैथिएँ । त्यसैबेला छिमेकमा एकजना भेना ( भेना भन्थें म ) आईपुगे र सोधे , ' ओ ए दीपके के गडेको ? ' उनको बोली लट्याङ्ग्रो परेको थियो । मैले निक्कै याद गरेको थिएँ उनले बोल्दा यौटै अक्षरलाई पनि एक ठाउँमा एक तरिकाले र अर्को ठाउँमा अर्को तरिकाले उच्चारण गर्थे ।

' धानमा दबाई हालेको हौ भेना ।' जवाफ दिएं मैले ।

' ठुक्क ! मडा , टैले त ढान सबै बिगाडिस् नि , टेस्टो शीतमा पनि ढानबाडीमा पस्नुहुन्छ ? ' उनले मलाई गाली गरे ।
आफुभन्दा जेठापाका मान्छे , कुरा सुन्यो भने केहि त सिक्न सकिन्छ भन्ने लाग्थ्यो मलाई त्यसैले सोधेँ , ' हो र भेना ? कसरी हाल्ने त दबाई ?'

' भिट्र पस्नै पर्डैन नि , ठेउ ठेउमा हान् न , बिटमा कन्डैले मड्छ । ' उनले ' छेउ छेउमा हाल् न बिचमा गन्धैले मर्छ भनेका थिए । ' उनको अगाडी त म हाँस्न सकिँन जिस्क्याए जस्तो हुने तर यो कुरा सम्झँदा भने अझैपनि हाँसो लाग्छ ।

म कसैको फोटोकपि कि कोही मेरो फोटोकपि ?

मँशिरे चतुर्दशी अर्थात् बाला चतुर्दशीमा गाउँबाट सतबीउ पलबीउ छर्न सतासी धाम अथवा अर्जुनधारा जाने गर्थें र हामी केटाहरु पनि जान्थ्यौं रमाईलोको लागी । रातभरी धाममा किर्तन भजन , नाचगान गरेर बस्दा रमाइलो पनि हुन्थ्यो । सतासी धाम पछि पछि गएर निक्कै बद्नाम भएको थियो । जाँड रक्सीको ब्यापार , सेवन र मारकाटले । त्यसपछि सबै अर्जुनधारा जाने गर्थें । एकपल्ट ( साल याद भएन ) हामी चार पाँचजना केटाहरु गएका थियौं । मन्दिर परिसरमा , किर्तन गर्नलाई बनाई एको विषेश स्थलमा भएको भक्तजनको घुईँचो छिचोलेर आधारात तिर हामी बाहिर निस्कियौं , मन्दिर परिसरभन्दा बाहिर गएर चुरोट तान्न लागेका थियौं हामी ।

एकातिर मन्दिरहरु अनि स सानो पोखरी र पोखरीको अर्को छेउतिर सुपारीका रुखहरु रहेको छ त्याँहा हामी सुपारीको रुखतिर गयौं । त्याँहा ३ जना स्थानिय किशोरहरु झ्यास पराल भेला गरेर आगो बालेर बसेका थिए । चुरोट तानिसकेर तिनै फुच्चेहरुसँग एकछिन बस्ने विचारले हामी त्यतै लाग्यौं । मैले साथीहरुलाई ल यि फुच्चेहरुको दिमाग चाटुँ भनेको थिएँ पहिल्यै त्यसैले उनिहरुको छेउमा पुग्दा मैले यौटालाई , ' ओई बिर्खे ? तँ के गर्दैछस् हँ यहाँ ? सुत्नुपर्दैन घर गएर ? ' अलि हपारेझैं भनें ।

मैलिएर काति भएको सेति शर्ट र निलो पाइन्ट अनि हवाई चप्पल लगाएको उसले स्कूलको युनिफर्म लगाएको हो भन्ने बुझ्न गाह्रो थिएन । उमेरले नौ दश वर्षको लाग्ने त्यो फुच्चेले ङिच्च दाँत देखाउँदै अझ दुईहात पनि जोड्दै भन्यो , ' नमस्ते दीपक दाई , कैले आउनु भ'को ? '

म सँग हुने साथीहरु एकैचोटी डल्लो परिपरि हाँस्न थाले । मैले पनि थाम्नै सकिनँ हाँसो । कहाँको फुच्चेको दिमाग चाट्न गएको म , उल्टै नमस्ते दीपक दाई भनेर उसैले पो मेरो दिमाग चाट्न लागेको हो कि जस्तो । उसले मलाई चिन्दैन म चाँही उसलाई चिनेझैं गरेर , बरु नाम बिर्षेछु तेरो भनेर फुच्चेसँग रमाइलो गर्न मैले आफ्नो दिमागमा बनाएको प्लान एकैतालमा चौपट भयो । त्यसैले नयाँ सिर्जित परिस्थिती अनुशार उसलाई सोधें , ' कसरी चिनिस् तैंले मलाई ? मैले त विर्षिस होला पो भनेको । '

' चिनिहाल्छु नि तपाईंलाई , आज म तपाईँहेर्को घरमा मोई लिन ग'को थें , तपाईँको बुबाले दिनुभएन । '

तिनिहरुले बालेको झ्यासको धुनि ताप्दै केहिबेर कुरा गर्दा थाहा भयो । उसको गाउँमा दीपक भन्ने कोही केटा रहेछ ,काठ्माण्डौमा पढ्ने , उ हेर्दा म झैं देखिन्थ्यो क्यारे र अझ गजबको कुरा त त्यो फुच्चेको नाम पनि विर्ख नै रहेछ । पछि मैले म तेरो दीपक सञ्जेल ( उसले मेरो थर सञ्जेल भनेको थियो ।) होइन भन्दा पनि पत्याएको थिएन उसले ।

हाम्रो खाडीले पनि पश्चिमतिर पानी पार्छ ?

त्यसदिन म 'मन बाढी हो बाढी मन हैन' भन्ने कथा लेख्न बसेको थिएँ । असार बित्दो बेला भएपनि खडेरीले धर्तीमात्र हैन मान्छेकै आत्मा चर्काईसकेको थियो । पानी कैले पर्ला र खेतमा धानको गाभो टाँस्ने हो भनेर सारा गाउँ आकाश हेर्दो थियो । महङ्गो तेल किनेर पम्पसेटको पानीले धान रोपेको खेतपनि मानचित्रमा बिभिन्न राष्ट्र , अञ्चल , जिल्ला ईत्यादीको सिमाना कोरेझैं भएको थियो । दुख त मलाई पनि लाग्थ्यो पानी नपरेकोमा तर दुखि भएर केहि गर्न नसक्ने अवस्था थियो । त्यसैले म धेरै वर्षा भएर बाढीले पिरोलेको कथा लेख्न मस्त थिएँ । घरमा त्यसबेला आमा र म मात्रै थियौं । म आँगनमा भएको रबरको रुखको सिँयालमा मुढामा बसेर बेञ्चमा कपि राखेर लेख्दैथिएँ । आमा तरकारी केलाउँन मेरो छेउमा आउनुभयो र बेञ्चकै एकापट्टी बस्दै सोध्नुभयो , ' भाई यो मनसुन भनेको के हो ? '

लेख्दै गरेको कथाबाट ध्यान हटाएर एकछिन के भनेर सम्झाउने भन्ने सोचें र उल्टै सोधेँ , ' कहाँ सुन्नुभयो मनसुन भनेको ? '

' रेडियोमा सुनेको , बङ्लाको खाडीबाट मनसुन आउँदैछ रे अब पानी पर्छ रे । ' जवाफ दिनुभयो आमाले ।

' मनसुन भनेको यौटा पानी पर्ने प्रक्रिया हो । हाम्रो देशको पुर्वतिर बंगालको खाडी छ , त्यो मनसुन त्यहीँबाट उठेर आएर मात्र यता पानी पर्छ । ' ठ्याक्कै मनसुन भनेको के हो भन्ने सम्झाउन मलाई नै आएन र त्यसै टारेँ ।

आमा एकछिन चुपलाग्नुभयो । मेरो जवाफले चित्त बुझेन क्यार भनेर म आमाको अनुहारमै हेरिरहेको थिएँ ।

' त्यसो भए हाम्रो खाडीले पनि पच्छिमतिर पानी पार्दो हो नि ? ' आमाको जिज्ञासाले मरुञ्जेल हाँस उठ्यो मलाई । म सँगै आमापनि हाँस्न थाल्नुभयो ।

हाम्रो खाडी तिनचार जनाको खेतमा पर्नेगरी फैलेको चारपाँच बिगाहा जतिको पानीको दहलो थियो । हाँसो थामिएपछि मैले सम्झाएँ । बङ्गालको खाडी भनेको हाम्रो जस्तो खाडी हैन ठुलो समुन्द्र हो भनेर ।

कविता : म दीपक र दीपकहरु

म दीपक
तिमीले जलायौ
र जल्दैछु शनै: शनै:
रित्याउँदै आफुलाई
दियालोको तेल जस्तै
छोडेर केहि उज्यालो
तिमीलाई
हेर
मेरा ईच्छाहरुको पच्छ्यौरी
लहराएको छु धुँवासँगै
तरँग फैलाउँदै किरणहरुको
मेटीरहेछु
आफुलाई पल पल
यौटै उज्यालो सत्यको खातिर
सत्य - यहि उज्यालो
जहाँ मैले जलाएर आफुलाई
तिम्रो दृश्यमा
पवित्र निर्मल सोचको
सुन्दर सानो सँसार
पारिरहेको छु
सत्य - यहि उज्यालो
जहाँ मैले रित्याएर आफुलाई
विलिन हुनेछु अँध्यारोमा
छोपिनेछ मेरो निँती
सानो सुन्दर संसार
जव म निभ्नेछु
दियालोमा तेल सकिएर
त्यसैले आउ
यहि उज्यालोमा अहिले नै
जलाईराख
दीपक तिमीभित्रको
र छोड प्रेरणा उज्यालोको
ता कि
प्रकाश छर्दै सुन्दर संसारमा
जलिरहुन् हरदम
लाखौं लाख दीपकहरु ।

अघिल्लो साता माईसंसारमा फोटोमाथी कविता लेख्ने क्रममा लेखेको यो कविता बल्ल आज यहाँ राखेको छु ।

गजल : नियम बनाउँ भन्छन्

कोही मान्छेले हिँड्ने पनि नियम् बनाउँ भन्छन् ।
कोही मान्छेले हिँड्ने बाटो नै कम् बनाउँ भन्छन् ।

लामा कसैका कद्काँठी कोही कदै होचा पुड्का ,
के आधारमा सब्को एकै कदम् बनाउँ भन्छन् ?

सड्दै गा'ति मार्फाका स्याउ रसै निकाले हुने ,
कोही तर त्यो स्याउ निचोरी 'रम्' बनाउँ भन्छन् ।

हुँदै नभएको शेर बाल्कृष्णले जस्तै झिकि ,
देखाउनैलाई किन कोही सम् बनाउँ भन्छन् ?

लेउ टेकी चिप्लिएर लड्दा पनि मान्छे यहाँ ,
'खडा छु' को ब्यर्थमा किन अहम् बनाउँ भन्छन् ?

न त बोलीचाली एकै न त ल्वाईख्वाई एकै ,
'दीपक' समावेशी हुँदै रम्झम् बनाउँ भन्छन् ।

कथा : केतकी फूलको माला

सुटुक्कै उसले एक थैलो केतकि फूल टिपेर ल्यायो । जानी नजानी त्यसको माला गाँस्यो र लुकाएर राख्यो ।

' सीमा ? किन ढिलो गरेकी हँ ? बच्चाहरुलाई भोक लागीसक्यो होला , झट्ट सबै ठिकठाक गरेर टिका लगाउन लगाईदेउ । ' उसले श्रीमतीलाई कोठाभित्रैबाट अह्रायो ।

' सकिसकेँ अब । तपाईँलाई भोक लाग्यो ? चिया बनाईदिउँ ? ' सीमा उसकै कोठाभित्र छिरिन् ।

' हैन मलाई के को भोक लाग्नु नि ? बच्चाहरु भोकाउंछन् भनेर पो । ' उ अलि सम्हालिए झैं भयो । उसको अनुहारमा देखिएको उदाशीको भाव उसकी श्रीमतीबाट लुक्न सकेन । उसको केश सुम्सुम्याउँदै सीमाले भनिन् , ' किन यसरी दु:खी बन्नुहुन्छ बाबा ? तपाईंमात्र हो र चेली नहुने मान्छे यो संसारमा ? कति छन् कति अरुपनि । मेरैपनि त माईति छैनन् तर हामीले त अब बच्चाको खुशीको लागी पो खुशी हुनुपर्छ । ' उसले केही भनेन । सायद सोच्दैथियो के भन्ने भनेर । सीमाले नै भनिन् , ' अरे , यो सियो धागो कस्ले यहाँ ल्यायो हिमाल ? '

' खै ? बच्चाहरुले ल्याए होलान् । ' उसले सरासर झूट बोल्यो । सीमाले उसलाई बच्चाहरु बोल्ने भएर बाबा भन्न थालेपछि बाबा पनि भन्ने गर्थिन् त कैले नामले पनि बोलाउँथिन् । देखाभेट नै नभई उनिहरुको प्रेम भएर विवाह भएको थियो । उनिहरु सामान्यता जब ढोकाबाट दु:ख भित्र पस्छ तव माया , प्रेम झ्यालबाट बाहिर निस्कन्छ भन्ने उखानको अपवाद बनेका थिए । निक्कै दु:ख झेलेका थिए उनिहरुले विवाह पश्चात पनि तरपनि उनिहरुको प्रेममा कमी आएन भलै उनिहरुले सामाजिक मान्यता अनुशार अन्तरजातिय विवाह गरेका थिए ।

' बच्चाहरुहरु त आज यो कोठामा छिरेको देखेकै छैन.. ' , उसलाई सीमाले निधीखोजी गर्लिन भन्ने चिन्ताले सतायो र जवाफमा के भन्ने भनेर सोच्न लाग्यो तर सीमाले सियो धागोको कुरा छाडेर भनिन् , ' अब तपाईंले पहिले के भयो भनेर विर्षनु पर्छ बुझ्नु भो ? सँधैँ सँधै बितेको कुरा सम्झेर यसरी दु:खी बनेर नि चल्छ ? '

श्रीमतीको कुराले उ झन न्याउरो भयो र रुन्चे स्वरमा भन्यो , ' म दु:खी भ'को छैन सीमा र पनि आजको दिन याद आउँदो र'छ चेलीको । मेरो छोड न , जाउ बरु छिट्टो गर बच्चाहरुलाई । '

सीमाले उसलाई चपक्क छातिमा टाँसिन् र बाहिर निस्किन् । सीमा गएतिर हेरिरह्यो उसले । उसको कोठाबाट सीमा निस्किँदा ढोकाको एकपट्टीको पल्ला खुल्लै रह्यो । उसलाई आज ढोका थुनेर बस्न मन लागेको थियो तर न उसले सीमालाई ढोका ढप्क्याईदेउ भन्न सक्यो न आफैं उठेर ढप्क्यायो । बरु उ त्यतिकै पल्टियो पलङ्गमा । उसलाई भित्रभित्रै नमिठो अनुभुती भैरहेथ्यो । घरी घरी उसकी दिदीको अनुहार उसको अनुहारमा आईरहेथ्यो । उसले सिह्रानमुनि लुकाएको उसकी दिदीको तस्विर छाम्यो त्यो त्यहीँ थियो । निकालेर हेर्न मन लागेको थियो उसलाई दिदीको तस्विर । रुन मन लागेको थियो उसलाई दिदीको तस्विरसँग तर उसले त्यसो गरेन सोच्यो ढोका खुल्लै छ सीमा अथवा बच्चाहरु भित्र छिरे भने के भन्लान् उसलाई रोईरहेको देख्दा ? जे भएपनि उ घरको मुली हो उसले आफुलाई दह्रो बनाएर देखाउनुपर्छ चाहे छातीभित्र जतिसुकै डढेलो सल्केको होस् ।

' सिमरन तिमी यहाँ बस बाबु , अब दिज्युले बाबुलाई टिकी लाईदिनुहुन्छ । '

' हिसिला चक्चक नगर्नु है नानु म सिलौटो ल्याईहाल्छु । अब भाईलाई टिका लाईदिनु पर्छ , पूजा गर्नुपर्छ है नानु । ' उसले नेपथ्यमा सीमाको आवाज सुन्यो । सीमा छोराछोरीलाई सम्झाउँदै थिईन् । उसले ढोकातिर नजर फ्याँक्यो सीमा हतारिँदै भान्सातिर गएको देख्यो र एकैछिनमा दुईहातले ढुँङ्गाको सिलौटो र लोहोरो ल्याएर उसको ढोकाको सामुन्ने नजर पर्ने गरेर राखेको देख्यो । सीमाले सिलौटोमाथी यौटा सानो टपरीमा ओखर ल्याएर राख्दै भनिन् , ' सिमरन तिमी त्यँही बस्नु है बाबु , अब तिमीले यो ओखर हेर्नु हुँदैन , दिदीले यस्लाई पूजा गरेर फुटाउनु हुन्छ । '

उसको नजरबाट सीमा अदृश्य भईन् । फेरी नेपथ्यमा उसले उसकी छोरी बोलेको सुन्यो , ' मम्मी ? भाइले टिकाको थाली चलायो । '

' सिमरन चलायौ बाबु तिमीले ? मेलो छोलो ज्ञानी छ चलाउँदैन नि हगि ? ' सीमा बच्चाहरुलाई सम्हाल्दै त्यहीँ पुगेको अनुमान् गर्यो उसले । उसलाई आफ्नो बाल्यकालमा भाईटिका लगाउँदाको सम्झना आयो । उसको पनि एकजना मात्रै दिदी आमाले सम्झाई बुझाई भाईटिका लगाउन अह्राउनु हुन्थ्यो । त्यही क्रम उसलाई आफ्ना छोराछोरीको पुष्तामा पनि दोहोरिएको लाग्यो । यौटा नयाँ कुरा उसले के ख्याल गर्यो भने उसको पालामा उसकि दिदीले भाई मलाई कति पैसा दिन्छस् ? भनेर सोध्ने गर्थिन् भने उसका छोराछोरीले भाईले मलाई कति पैसा दिन्छ र म दिदीलाई यति पैसा दिन्छु भनेको सुनेन । सायद उसको पालामा बच्चाहरुले अघिपछि पैसाको मुख देख्न नपाउने भएको होला यसो भएको उसले मनमनै गम्यो ।

' ल यो फूल लेउ र भाईको टाउकोमा राखिदेउ । '

' अब यो फूल काँधमा यतापनि र यतापनि राखिदेउ ।'

' घुँडामा राखिदेउ अब । ' नेपथ्यमा उसकी श्रीमती छोरीलाई भाई पूज्न सिकाउँदैथिन् । यता उ भने अतितमा बल्झेर उकुशमुकुश हुँदैथियो ।

उ ठुलै भैसकेपछिको कुरा - उसकी दिदीको गाउँकै केटासँग प्रेम परेको रहेछ । उनिहरु विहे गर्न थाहन्थे तर उसको बाउले ईज्जतको कुरा उठाएर बाहुनकि छोरी तल्लो जातमा विहे गर्न दिन्न भनेर ढिपी कसेका थिए । आमा थिईनन् । बाउले सानो भएपनि दुखेसो उ सँग पोख्थे त्यसैले उसले बाउको पक्ष लिएको थियो । उसकी दिदीले भने प्रेम गरेको हो अपराध गरेको हैन भनेर मनपरेको केटोसँगै बिहे गर्न पाए गर्ने नत्र नगर्ने र भागेर पनि नजाने भनेर अड्डी कसेकी थिइन् । उसका बाउ यहि कुराले क्वाँ क्वाँ रोएको देखेको थियो उसले । यतिञ्जेल सम्म धर्म जोगाएर बाँचियो । यो बुढेशकालमा यो दिन देख्नुपर्ने रहेछ म पहिल्यै किन मरिनँ तेरी आमासँगै भन्दै छाती पिटीपिटी रुन्थे उसका बाउ उ सँग । उसलाई दिदीले बाउलाई यसरी रुवाउन नहुने भन्ने लाग्थ्यो । यहि कुरा बढ्दै गएर गाउँको पुलिस चौकीसम्म पुगेको थियो । पुलिस चौकीमा पनि सारा दुनियाँ उसकि दिदी र दिदीको प्रेमको पक्षमा थिए भने उ र उसका बाउ मात्र एकापट्टी थिए । पुलिस चौकीमा उसकी दिदीलाई ईच्छाले विहे गर्न दिनुपर्ने र त्यहीदिन देखिनै उसकी दिदीलाई उसले मनपराएको केटोलाई लोग्ने मानेर उसैको घर जान पाउने फैसला भएको थियो । दुनियाँको अगाडी उ र उसको बाउले हारेका थिए । दिदीको तल्लो जातको केटासँग प्रेम भएको थाहा नपाउञ्जेल सम्म उसलाई यो संसारमा दिदीभन्दा प्यारो कोही थिएन तर त्यसदिन उसले र उसको बाउले उसकी दिदीलाई आजदेखि हाम्रो निंती मरिस् भन्दै थुकेर तथानाम गाली गरेका थिए अझ उसले त बाउ धरधरी रोएको देखेको आवेशमा आएर दुनियाँको अगाडी पुलिस चौकीमै दिदीलाई लात्तैलात्तले हिर्काएको थियो ।

गाउँ छिमेकमा जजमानी गर्ने उसका बाउलाई उसकी दिदीले तल्लो जातको केटासँग प्रेम विवाह गरेपछि पूजा कार्यमा बोलाउन छाडे । उसको घरमा चिना हेराउनेको देखि लिएर साइत सोध्न आउनेकोसम्म ताँती हुन्थ्यो । तर त्यसदिन देखि छरछिमेकका ईष्टमित्रहरु गफगर्न समेत आउन छाडे । ठुलै चोट परेको थियो उसको बाउलाई दिदीको कारणले । रातदिन भुट्भुटिन्थे हे ईश्वर ! यो के दिन देख्नु पर्यो भन्दै । त्यही चोटले एकदिन उसका बाउ गाई गोठमा दाम्लोको पासो हालेर आत्महत्या गरेर बिते । उसको बाउ बित्दा पनि दिदीसँग बोलचाल भएन उसको । देखेको थियो उसले दिदीलाई बाउ मर्दा आएको तर पुलिस चौकीमा उसकी दिदीको प्रेमको पक्ष लिने मान्छेहरुले पनि त्यतिखेर यो जातपातको कुरो यहि मर्दापर्दा त चाहिने हो भनेर उसकी दिदीलाई परपरै पारेका थिए । बाउ मरेपछि एक्लो भएको उसले बाउ मर्नुको दोषपनि उसैकी दिदीलाई लगाएको थियो । दिदीकै कारणले बाउले अपहत्ते गरेर मरे भन्ने ठहर थियो उसको । त्यसैले उ पनि बोलेन दिदीसँग ।

' लु यहाँ समाउ त हिसिला ? यो यमराजको हड्डीलाई एक्कैतालमा फुटाउनुपर्छ अनि तिम्रो भाईलाई कसैले केहि बिगार्न सक्दैन । ' , सीमाको आवाजले झस्किएर उ बर्तमानमा झर्यो । दृश्यमा उसले सीमाले हिसिलाको हात समातेर सिलौटोमा राखेर पूजा गरिएको ओखर किच्याएको पनि देख्यो ।

' बाबा हेल्नु न दिदीले मलाई टिकी लाईदिनुभ'को । ' उसको सात वर्षको छोरो सिमरन दौडँदै उसको कोठामा पस्यो । उसको हातमा दशैंको मेलामा किनेको सानो मुरली थियो ।

' बाबा अब हामी पिङ खेल्न जाने नि ? ' पछिपछि नौ वर्षकि छोरी हिसिला पनि आईन् ।

' अहो ! मेरो छोरो त टिकी लगाएर हातमा मुरली पनि बोक्दा त कृष्णजी जस्तै पो देखिएछ त । ' उसले उठेर छोराको कपाल मुसार्दै र छोरीलाई काखमा लिँदै भन्यो , ' अब खाना खाने , भाईलाई खुवाउने अनि ममीसँग जाने है पिङ खेल्न । '

' नाईँ बाबा तपाईँसंगै जाने । मम्मीले त मलाई पिङमा हल्लाउन पनि सक्नुहुन्न । ' हिसिला अनुरोध गर्दैथिईन् ।

' कस्ले भनेर सक्दिनँ ? सुन्नुभो यस्ले त मलाई मान्छे नै गन्न छाडी ' भर्खरै फुटाएको ओखर पर कतै मिल्काएर फर्किएकि सीमाले उ तिर मुखरित हुँदै भनिन् , ' खाना खाउँ है अब । आउनुस् म पस्किन्छु । '

' हैन छोरी , आज तिम्रो बाबालाई सञ्चो छैन त्यसैले ममीसँग जाउ भनेको , बरु म बेलुकीपख बजार घुमाउन लान्छु नि मेरी ज्ञानी छोरीलाई । ' , उ छोरीलाई सम्झाउंदैथियो ।

' म पनि जाने बजाल् । ' यौटा हातले मुरली नछोडी भुईँमा खेल्दै गरेको सिमरन बोल्यो । उसको ध्यान तुरुन्तै उसले भर्खरै उनेको केतकी फूलको मालामा गयो जो उसले खाटमुनि लुकाएर राखेको थियो । उसलाई छोराले कतै खेल्दाखेल्दै पलङमुनिबाट त्यो माला त निकालिदिने हैन जस्तै लाग्यो र हत्तार 'जान्छ नि मेरो छोरो पनि म सँग बजार ' भन्दै छोरोलाई उठाएर पलङमा राख्यो ।

' बुझ्नुभो तपाईंको छोरो कि त ठुलै संगीतकार हुन्छ जस्तो छ कि त भने मेला हुँदी मुरली बजाउँदै चटक देखाउने चटके हुन्छ जस्तो छ । सुत्दा पनि छोड्दैन यो मुरली यस्ले । ' सिमरनको हातको मुरलीलाई संकेत गर्दै सीमाले भनिन् ।

' यस्तै हुन् बच्चाहरु । खाना खाउँ भनेकी हैन तिमीले ल हिँड जाउँ खाउँ अब ।' उसले हतार लगायो । उसलाई खाना खाईसकेपछि पाउन सक्ने एकान्तको ध्याउन्न थियो । खाना खाईसकेपछि हिसिला र सिमरन पिङखेल्न जाने भनेर अड्डी कस्दैथिए भने सीमा जुठोभाँडो सिध्याएर लिएर जान्छु भन्दैथिन् । उसले एकान्त प्राप्त गर्न सक्ने उपयुक्त मौका यहि हो भन्ने ठानेर भन्यो , ' लैजाउ न त पहिला । जुठोभाँडो आएर गरे नि हुन्छ । '

बाबुको पनि आड पाएपछि बच्चाहरु झनै करकर गर्नथाले पिङमा जाने भनेर त्यसैले सीमाले लिएर गइन् । जसै उसलाई एकान्त मिलेथ्यो उ आफ्नो कोठातर्फ गयो र सिह्रान मुनिबाट दिदीको तस्विर झिकेर एकपटक छातिमा टाँस्यो र आँखाभरी आँसु पार्दै एकटकले तस्विर हेर्न थाल्यो र एकाएक उ पुन अतित छिचोल्न पुग्यो ।

बाउ बितेपछि उसले सबै जायजेथा छिमेकीलाई जिम्मा लगाएर गाउँ छाडेको थियो । बहाना पढ्नलाई भएपनि उसलाई गाउँमा बस्नै उकुशमुकुश भएको थियो । गाउँ छाड्नेबेलामा कसैकसैले उसलाई ' जे भएपनि आफ्ना भनेका आफ्ना नै हुन्छन् । कम्तिमा खेतबारी त दिदी भेनालाई कमाई खान दे , कम से कम उनिहरुको पनि खाने खेल्ने ठाउँ फराकिलो हुन्छ । ' भनेका थिए तर उसले म सँग त्यसको कुरै पनि नगर्नु भनेर कसैको कुरा सुनेन ।

समय बित्दै जाँदा परिवर्तित देश र कालले उसलाई धेरै नरम बनाईसकेको थियो । अक्सर उ पश्चातापमा गल्ने गर्थ्यो । दिदीलाई गरेको ब्यावहार सम्झेर किन त्यसो गरेँ होला भन्ने हुन्थ्यो उसलाई तर फर्किएर दिदीसँग गएर माफ माग्ने आँट भने जुटाउन सकेको थिएन । गाउँ छाडेको चारपाँच वर्षै बितिसक्दा उसले पनि विहे गरिसकेको थियो । अझ दैवको लीला कहाँसम्म भयो भने गहिरो प्रेम परेर उसले विहे गरेकी केटी पनि आफु भन्दा तल्लो जातकि हो भनेर उसले विहे गर्नको लागी तयार भै सक्दा मात्र थाहा पायो । तै बरु उसकि दिदीले तल्लो जातको केटासँगै विहे गरेकी भए पनि समाजको मान्यता अनुशार पानी चल्ने नै जात थियो तर उसको त हिँजो सम्मको उसैको नजरमा पनि पानी अचल जातकी केटी परेकी थिईन् ।

के जान्नु उ ज्ञानी नै भएको थियो वा सीमाको प्रेमले धोईएको थियो उसले चुँ प्रतिक्रिया नगरी सीमालाई विहे गर्यो बरु मनमनै उसले दिदीलाई भेट्ने र माफी माग्ने अठोट भने गरेको थियो । विहे गरेकै साल तिहारमा उ दिदी भेट्न गयो र दिदीको खुट्टा समाएर माफी माग्दै भन्यो , ' मलाई माफ गरिदेउ दिदी , म अज्ञानी थिएँ त्यतीबेला त्यसैले तिमीलाई भन्नु नभन्नु भनेँ , गर्नु नगर्नु गरेँ । आँखिर अहिले मैले आफैंले पनि तल्लो जातकै केटी विहे गरेको छु । यो जात र धर्म भन्ने कुरा माया प्रेम भन्दा ठुलो हैन रहेछ भनेर बल्ल बुझेको छु । '

यतिका वर्षपछि , त्यो पनि भाईतिहारको दिन माईतिको मुख देख्न पाएकि उसकी दिदीले उसलाई ग्वाम्लाङ्ग अँगालो हालेर भनेकि थिइन् , ' तिमी फर्केर आयौ । मलाई माफी दियौ यहि नै लाख छ मेरो लागी । किन माफी माग्छौ मसंग मैले कहिल्यै तिमीलाई दोष लगाएको छैन , के को लागी माफी दिनु मैले ? ' उनको मुहारमा अब्यक्त खुशी यसरी छचल्किएको थियो मानौं दिब्य दश हजार वर्ष कठोर तपस्या गरे पश्चात कुनै मनुवाले भगवानको दर्शन पाएको होस् । उसले दिदीसँग मात्र माफी मागेन भिनाजु र भिनाजुको सबै परिवारसँग माफी माग्यो । सबैले उसलाई माफी माग्न त ठुलो छाती पो चाहिन्छ भन्दै महान भनेर तारिफ गरे । सबैको आँखा रसाएको थियो त्यसबखत ।

निक्कैबेरको भलाकुशारी पछि दिदीले पूजाको सम्पुर्ण सर्जाम तयार गरेर उसलाई टिका लगाइदिन् र केतकी फूलको माला लगाईदिँदै भनिन् , ' भाई आज यो संसारमा म जति भाग्यमानी कोही छैन होला ? मैले तिमीबाट माफी पाएँ त्यसैले आज देखि सत्य युगमा सानो झूट बोलेर गल्ति गरी अपहेलित भएको यो क्यात्तुके फूलले पनि माफी पाओस् । आज देखि यस्लाई कुकुरको घाँटीमा मात्र नलगाईदिउन् मान्छेहरुले । मान्छे मान्छे माझपनि जातपातको भेदभाव आजै देखि मेटियोस् र यो फूलले पनि आजै देखि माफी पाओस् ।'

दिदीले उसलाई घाँटीमा केतकी फूलको माला लगाइदिँदा भित्रैदेखि चिसो भएर आयो । उसलाई दिदीले कुकुरलाई झैं ब्यावहार गरेको भान पर्यो र उसले दिदीकै अगाडी माला चुँडाएर फ्याँक्दै , ' मैले तिमी भा'ठाउँ आउनु नै गल्ति गरेछु । तिमीले त मलाई कुकुरलाई झैं ब्यावहार गर्यौ । कुन मान्छेले आजसम्म यो क्यात्तुके फूलको माला लगाएको छ र मलाई लगाईदियौ ? तिमीलाई अझैपनि माईतिको ईज्जतको ख्याल रहेनछ । ' भन्दै उठेर हिंड्यो ।

त्यसको केहिदिनमा उसले उसकी दिदीले पनि बाउ माईतिको शिर ठाडो गर्न सकिँन भनेर पासो लगाई आत्महत्या गरेको खबर सुनेथ्यो । त्यसदिन देखि सँधैं सँधै तिहारको समयमा बिव्हल बन्नेगर्छ । यसरीनै एकान्तमा दिदीको तस्विर हेरेर रुने गर्छ । दिदीसँग माफी माग्ने गर्छ । आजपनि उ दिदीको तस्विर र उसले आफैं उनेर पलङमुनि लुकाएको केतकी फूलको माला लिएर उसकि छोरी हिसिलाले भाईलाई टिका लगाईदिएको स्थानमा गयो र दिदीको तस्विर अघिल्तिर राखेर आफैंले टिका लगायो । मानसिक संतुलन गुमाएर विक्षिप्त बनेको मान्छेझैं आफैले केतकी फूलको माला पनि लगाएर उ भन्दैथियो , ' दिदी , मलाई माफ गरिदेउ , म ठुलो पापी हुँ । मलाई मैले गरेको पापको सजाय छैन । मलाई किन त्यसदिन् तिमीले यो क्यात्तुके फूलको माला लगाईदिँदा मान्छे हुनुको घमण्ड आयो ? कुकुर पनि उनै ईश्वरको सिर्जना हो र यो फूल पनि उनै ईश्वरको सिर्जना हो भनेर मैले किन बुझिँन त्यसबेला ? तिमी सहि थियौ दिदी , म कुकुर नै थिएँ त्यसबेला , मान्छेहरुले चाहे यो फूललाई माफ गरुन् नगरुन् तर मैले आज आफैं यो फूलको माला लगाएको छु दिदी , तर म जस्तो नीच व्यक्ति यो फूलको मालाको पनि योग्य छैन ।'

यतिञ्जेलसम्म उ भित्रैबाट मुटुको खिल निकालेझैं अझ भनौं न क्विन्टलको भारी बिसाएझैं हलुङ्गो भै सकेको थियो । एकाएक उसलाई सीमा र छोराछोरी याद आए । ठिक यहि बेला उनिहरु आए भने के भन्ठान्छन् होला भनेर उसलाई चसक्क पर्यो र उनिहरु आउनुभन्दा अगाडी नै पूर्ववत हुनको लागी आफ्नो कोठामा जानलाई पछि फर्कियो । पछिल्तिर अघि नै कतिखेर देखि दुबै बच्चा च्यापेर आँखाभरी आँशु पार्दै सीमा मुर्तिवत खडा भएको देख्यो उसले ।

तिहारको शुभकामना : देवकोटाको सम्झनामा एक कविताका साथ

मेरा सम्पुर्ण ब्लगर मित्रहरु लगायत मेरो ब्लगमा प्रवेश गर्नुहुने सम्पुर्ण साथीहरुमा यो तिहारको शुभ मंगल कामना !

तिहार भन्ने बित्तिकै रमाईलो लाग्छ मलाई । मनै प्रसन्न हुन्छ । दशैंले पनि त्यति उल्लास ल्याउंदैन म मा जति तिहारले ल्याउने गर्छ । यो सालको तिहारपनि दशैं झैं रित्तै नै छ मेरो र पनि तिहारको खुशी भने बेग्लै प्रकारको छ म भित्र ।

तिहारको अवसरमा गतसाल मैले हवाईबाट यौटा कविता लेखेको थिएँ देवकोटा जयन्ती मनाएको भनेर । यो साल पनि लेखौं लागेर लेखेको त छु तर यौटै विषयमा कविता लेख्दा पहिलेकै जस्तो हुने डर पो हुनेरहेछ । त्यसो त यसपालीको तिहारलाई मैले केतकी फूलको माला भन्ने कथापनि तयार गरेको छु । यसपछिको ब्लगमा पालो आउने उक्तकथा तपाइँले खसखसमा पनि पढ्न सक्नुहुन्छ । जे होस यसपाली लेखेको कवितापनि सुनाउँछु है त - यो कविताले देवकोटा जयन्तीको उपलक्ष्यमा मेरो ब्लगमा आउनुहुने साहित्य प्रेमी साथीहरुसँग मैले शतवार्षिकि देवकोटा जयन्ती ( १०० औं ) मनाएको है ।

उज्यालो यो तिहार राम्रो फूलहरुले पार्यो
झिलीमिली बत्ति सामु औँशीले नि हार्यो ।
बारी , कान्ला जताततै सयपत्री फूले जति
केतकी र मखमली पनि मुस्कुराए उति ।
दैलो , झ्याल , आँगन , गोठ लहर फूलकै माला
फूलैसरी फूलाई चेहरा रमाए लालाबाला ।
पूजित पञ्छि पशु समेत उमँगमा मस्त ति
जनले फाले मैलोकालो मनभित्र थिए जति ।
तिहारले सद्भावको मिठो पाठ छाडेर जान्छ
सँधै मनन गरे त्यसैले समाज अगाडी लान्छ ।
मनाउँ पर्व सबै स्वार्थ भन्दा माथी उठेर
डोहोर्याउँदै उन्नतीतर्फ समाजलाई जुटेर ।
कामना छ सबका हातमा बसुन् लक्ष्मी देवि
ह्रदयमा चैं बसुन् सबैका प्यारा लक्ष्मी कवि ।

कविता : टाँगियोस् रंगीन सपना त्याँहा

आकाश खुल्दै गयो हेर
फाट्दै गए बादल घनघोर ति ।
जागे श्रमिकहरु सखारै
जुटे निर्माणमा झनजोर ति ।।

निर्माण होस् आकाश नयाँ
ति हातहरुको परिश्रमले ।
लेखियोस् विहानी नयाँ युगको
फैलियोस् उज्यालो क्रमैक्रमले ।।

विना श्रम छैन सम्भव उन्नति
पसिनालाई पुजा गरोस् लोकले ।
नरोकिउन् कर्मठ हात ठेलासरीका
क्षुधाग्नी सल्काएर पेटमा भोकले ।।

मेटियोस् कल्पना समेत तिनको
ज जस्ले बुनेका छन् झेलजालको ।
टाँगियोस् सपना तिनकै रंगीन त्याँहा
ज जस्को छ कामना नयाँ नेपालको ।।

गत साता माई संसारमा फोटो कविता लेख्ने क्रममा अधुरो लेखेर छोडेको कवितालाई आज हेर्दा पूर्ण जस्तो बनाएर ( कविता लेखाईको हदबन्दि नहुने हुनाले ) यहाँ ल्याएको छु ।

लघुकथा : एकादेशको थाल

एकादेशको यौटा देशमा थुप्रै थुप्रै गाउँहरु सामाजिक सद्भाव कायम राखेर एक अर्कामा सौहार्द पूर्ण तरिकाले मिलेर बसेका थिए । देशभित्र जे जति उत्पादन हुन्थ्यो सबै एक अर्कामा बाँडीचुँडी खान्थे । सबैको आ आफ्नो खाने थाल थियो तरपनि कसैले कसैको भाग खाँदैनथ्यो ।

समय क्रममा मान्छेहरुको संख्या बढ्दै गयो र मान्छेहरु स्वार्थी बन्दैगए र कसैले धेरै कसैले थोरै खान पाउन थाले । केहि बाठाटाठा मान्छेहरुले उत्पादन बराबरी भाग लगाउनुपर्ने कुरा उठाए र जिम्मेवारी लिएर बराबर भाग लगाउन थाले ।
बिस्तारै ति टाठाबाठा त्यो एकादेशका नेता भए । उनिहरुको सबैले सुन्न थाले । उनिहरुले बोलेको साँचो र सर्वमान्य हुन थालेपछि उनिहरु उत्पादनमा भ्रष्टाचार गर्न थाले र आफु , आफ्नो परिवार र आफन्तको भाग ठुलो लगाउन थाले ।
यो रहस्य खुल्दै गएपछि अर्काथरी मान्छेहरु अगाडी सरे । उनिहरुले उत्पादनको अनुपातमा जनसँख्या निक्कै बढिसकेको ठहर गरेर वैज्ञानिक ढँगले समान अनुपातमा उत्पादन उपभोग गर्न गराउनको लागी सबैले आ आफ्नो थाल बुझाएर बटुको बुझ्नुपर्ने नियम लागु गरे ।

कसैले धेरै उपभोग गरिरहेको , कसैले थोरै मात्र उपभोग गरिरहेको र कोही भोकभोकै परिरहेको अवस्थामा सबैलाई समान अनुपातमा उत्पादन वितरण हुने कुरामा ढुक्क भएर सबैले आ आफ्नो थाल बुझाएर सानो सानो बटुको लिएर आए ।
समान अनुपातमा उत्पादन वितरण गरिसके पश्चात यो प्रणाली वैज्ञानिक छ कि छैन भनेर नियम लागु गर्नेहरुले सर्भे गराए र वैज्ञानिक रहेको तथ्य निक्लिएपछि पहिले सबैले बुझाएका थालहरु मध्येमा ठुला ठुला र राम्रा राम्रा थालहरु नियम बनाउनेहरुका घर परिवार र आफन्त कहाँ खुसुक्क खुसुक्क पुर्याउन थाले ।

कविता : बुद्ध बोल्दैछ

सुन् ए , ईश्वर !
कस्तो भ्रम फैलाईछस् तैंले
आजपनि मान्छेहरु नाघेर मान्छेहरुलाई
दौडिरहेछन् तँलाई भेट्न
म सम्झन्छु त्यो दिन अझै
भनेको थिएँ मैले
'प्राणीहरु माझ रहने
प्रेम नै एक मात्र धर्म हो । '
चाहन्थेँ म
ननाघुन् मान्छेहरु मान्छेलाई
लुकाएर प्रेम छातिभित्र
म सम्झन्छु त्यो दिन अझै
सुनेर मान्छेहरुले मलाई
उडाएका थिए परेवा शान्तीको
यत्र तत्र आकाशमा
सुन् ए , ईश्वर !
कस्तो भ्रम फैलाईछस् तैँले
जो मैले तोड्न सकिनछु
र पत्थर बनेर
तेरै दलिनमा खडा छु आज
म सम्झन्छु त्यो दिन अझै
मान्छेहरुलाई मैले
मान्छेहरुकै अर्चना गर्दै
मान्छे बनेर बाँच्नु भनेथेँ
तर मान्छेहरुले
चोक चोकमा ठड्याएर मेरै मुर्ति
भन्न थाले , 'उ त ईश्वर हो ।'
सुन् ए , ईश्वर !
सकिनँ मैले कसैगरी
मान्छेहरुको यो भ्रम तोड्न
तोडिदे यो भ्रम तैँले नै आज
म चाहन्न
फेरी मान्छेहरु कुनै चोकमा
मुर्ति बनेर ठडिउन् ।

यो फोटो कविता माई संसारकै शनिबार साहित्य अन्तर्गत राखिने फोटो कवितामाथी लेखेको हुँ । अघिल्लो साता देखि माई संसारको फोटो माथी खुल्ला कविता लेखन प्रक्रियाले प्रतियोगिताको रुप धारण गरेको छ र अघिल्लो साता मेरो कविता नै उत्कृष्ट घोषणा भएको थियो । तर यसपटक भने मैले अप्रतियोगि कविता लेखेको हुँ ।

दशैंले छाडेको शुन्यता मेटिएपछि

दशैं आयो र गयो । आँखिर समय न हो , कहाँ स्थिर रहन्छ र समय ?

आउँदै गरेको दशैंले मनमा निक्कै हर्ष , उल्लास ल्याउँदैथियो तर दशैं उस्तरी हर्षमा बितेन यो साल । मैले दशैंकै अवधीमा लेखेका केहि कविताहरु यसको प्रमाण बनेर बसेका छन तर दशैंकै बेला माई संसारमा लेखेको दशैंको भेडा , भगवान र म मान्छे भन्ने कविताले पहिलो पटक माई संसारमा प्रतियोगिता जितेको कुराले भने मेरो दशैंको सम्पुर्ण निस्तोपनामा चटक्क मरमसला हालेर दशैं गजबको स्वादिलो बनाईदियो अपितु त्याँहा मा गोले दाई छु । यो यौटा अप्ठ्यारो - मलाई गोले दाई नहुन मन पट्टक्कै लाग्दैन ; हुनै मजा लाग्छ । किन म गोले दाई भएँ ? गोले दाई नहुँदा के फरक पर्छ भनेर त म सोच्नै सक्दिन । गोले दाई मलाई नै प्यारो लाग्छ । आदरणिय लाग्छ । भनेपछि कुरै सकियो - म त्याँहा गोले दाई नै रहनेछु । माई संसारमा र मेरो ब्लगमा पनि बराबर पस्नुहुने सबैलाई यहाँ जानकारी रहोस भन्नाका खातिर यति कुरा उक्कियो यहाँ ।

दशैं बितेपछिका दिन न्यास्रो भएर बितिरहेको छ । अनौठो शुन्यताले ढपक्कै ढाकेको छ मनलाई । लेख्दै गरेका कुराहरु अधुरै छन नयाँ केहि लेख्ने मेसो आएकै छैन । अचम्मसँग मेरो मन भर्खरै कन्यादान गरेर छोरी बिदाई गरेको घर आँगन जस्तै शुन्य शुन्य बनेको छ । मैले एकजना साथीलाई पनि यो कुरा बाँडेको थिएँ तर साथी जिन्दगीमा झुक्किएर पनि निराश नहुने खालको भएपछि कुरा उठ्यो मात्रै विमर्श भएन ।
' त्यसो त यसमा विमर्श हुनु पर्ने नै के थियो र ? ' , प्रश्न पनि छ ।
' जीवनका यस्तै न्युन न्युन लाग्ने झिना मसिना कुरामा विमर्श गरे त जीवनको गहिराईमा लुकेका रहस्यहरु फेला पर्छन ।' , यौटा मान्यता पनि छ । खैर छाडौं एक्लै खोज्दा जीवन सागरमा मोती भेटिएछ भने देखाउँला साथीलाई लौ यो मोती त यसरी पो लुक्दोरहेछ सिपी किरा भित्र भनेर । अहिले सिपीकै खोल देख्दै अचम्म मानुँ क्यार हैन गाँठे कस्तो बटुको जस्तो रहेछ भन्दै ।

दशैंको बेला गाउँको मेलापातको झझल्को कस्लाई नआउला र ? मलाई त रँगपूर मेला , सिँगीमारी मेला , ढ्याङ्ग्री मेला , सोलमारी मेला सबै सबै याद आयो । गौरादहको मेला त झन कसरी भुल्नु गाँठे ? धानखेतको आली आलीको बाटो दशैंको असरले आधा नयाँ र नियतिको असरले आधा पुरानै गोजीमा चानचुन पैसा उम्लिँदै मेला पुगेर झालमुरी र तात्तातो जिलेबी खाँदाको मज्जाले एकसुरे बनाईरहयो यो दशैंको अवधीभरी मलाई । मेलापातकै कुरामा पनि गफ अधुरै भएको थियो मेरो साथीसँग । हैन साँच्चै यो मेलापात कसरी भनियो होला ? मलाई पहिले देखि नै खुल्दुली हुन्थ्यो । को सँग यो खुल्दुली मेट्ने झैं लागीरहेको पनि थियो । कुरै कुरामा एकजना साथीले मेलापात गर्नु छ भन्दा मैले झ्वाट्ट त्यहि कुरा सम्झिएर भनेको थिएँ मेलापात होला र त्याँहा ? मेला कागज होला नि कि त मेला प्लाष्टिक होला । मैले जोड गरेर कुरा अगाडी बढाउन सकिनं र कुरा चम्मचले उठाउन खोजेको थुक्पाझैं डबकोमै झर्यो र बाँकी रहयो । मेरो जिज्ञासापनि उस्तो धेरै त कहाँ थियो र ? उहिले उहिले ( यदाकदा अहिले पनि ) मेलामा गाउँलेहरुले तुलफूल बेच्न लाँदा पातमा राखेर बेच्ने हुनाले अनि मेला भर्नेले पनि पातमा राखेर बेचेको कुरा किन्ने हुनाले मेलापात भनिएको हो क्यार जस्तो लाग्थ्यो मलाई । धेरैकुराहरु यसरी नै हो जस्तो लाग्छ मलाई र हैन कि के हो जस्तो पनि लाग्छ । मेलापात किन भनियो त ? भन्ने कुरामा चैं यहि हुन सक्ने मेरो अनुमान छ । जे होस साथीसँग गर्न चाहेर पनि गर्न नपाएको कुरा एक्लै गरें अहिले तर तपाईँ साथीहरुसँगै गरेको हुँ भन्नेमा ढुक्क छु ।

आज पाँचदिन भएछ ब्लगमा नलेखेको । किन यो शुन्यताले यतिलामो असर गर्यो म छक्क छु । मेरो मात्र हैन अरु साथीहरुको पनि ब्लग उस्तै हालतमा रहेको पाएँ । हामी दशैं तिहारको बिदा एकमुष्ट मनाउन बानी परेको असर त हैन ? हुनपनि सक्छ । त्यसैपनि लामो लामो र धेरै बिदा मनाउन हामीलाई कस्ले भेट्छ र ? मुग्लानमा दैनिक काम गर्नुपर्ने कुराको त के हिसाब राखेर साध्य तर यसरी लेखेर विचारहरु , भावनाहरु साटासाट गर्न थालेपछि भने मलाई अलि अन्तराल बन्यो भने औडाहा हुन्छ , म किन लेखिरहेको छैन आजभोली भनेर ।

मलाई त आएर गएको दशैंले रित्तो रित्तो बनाएझैं महसुस भएको हो र मनै रित्तो भएपछि के लाग्छ र भन्ने जवाफ आफैंलाई आफ्नै ओठमा राखेर आज आएँ ब्लगमा झुल्किँन तर अरुसाथीहरु पनि नफर्किनु भएको देख्दा लाग्दैछ के दशैंले नै उपहार छाडेको हो त यो शुन्यता ?

हुनत रमाईलो तिहार उ त्यहीँ नजिकै भएकोले बारीको डिलभरी फूलेका सयपत्री र मखमलीतिर आँखा फ्याँक्दै समय बितेको पनि पत्तो कहाँ हुन्छ र ?

कविता : झरी थामिएकै छैन

कस्ले गन्यो यो समयलाई गणितमा ?
घडी घडी, पला पला
दिन , हफ्ता , महिना , वर्ष
र गाह्रो भयो आज काट्न यो समय
फगत अँध्यारो सिङ्गै युग झैं ।
झ्याल बाहिर दृश्यमा पर
द्रुतगतिमा रेल आएर गएझैं
खुशी किन मनपरी खेल्छ जिन्दगीमा ?
मन खोलेर एक खित्का हाँस्न नभ्याई
त्यही मन किन तरक्क आँसु चुहाउँछ ?
घाम कहिल्यै नलागेको भए
बादल र झरीको चिन्ता
के हुन्थ्यो होला र जिन्दगीमा ?
झरी कहिल्यै नपरेको भए नि
घामको पिर आँखामा
बोक्नेथियो र जिन्दगीले ?
पटक पटक सोधें मैले
कस्ले गन्यो यो समयलाई गणितमा ?
र म अलपत्र हराएं सडकमा
मात्रै मन गुडीरहयो
सलल मोटरगाडीहरु झैं ।
उखेलेर मयुर पङ्खहरु
बाट्बाटै छर्दै हिंड्न मन लागेको छ आज
जसो मन लाग्यो नाचेर
आफ्नै ताण्डव हेर्न मन लागेको छ आज
आँखिर नियम केहि नै त छैन रहेछ जिन्दगीको
खालीखाली हुनलाई चउरमा
डङ्ग्रङ्ग उत्तानो लडेर
खुल्ला आकाश हेर्दा पनि
किन झिलिमिली ताराहरुसंग
उज्यालो चन्द्रमा आउने गर्छ मनमश्तिष्क भरी ?
यो विधी प्रश्नहरुको घुँएत्रो हानि
आफैंलाई पर कतै खसाल्न मन लागेको छ आज
फेरी आफुले कहिल्यै नभेट्ने गरेर
बेतालकै ढुँगाहरुको तिन चम्को बनाई
आगो बालेर आफैंलाई बसाल्न मन लागेको छ आज
फेरी आफु कहिल्यै नकचल्टिने गरेर
कोसौंकोस राजमार्ग भत्किएर
यौटै मन वारीपारी खण्ड खण्ड छुट्टिंदा
आँखिर पानीकै असर भनेको छु मैले
चाहे त्यो आकाशबाट मुशलधारे बर्षिएको होस्
या बर्षिएको होस् अविरल आँखाबाट
राजमार्ग त ठप्पै छ
म अवरुद्ध छु पारी नै
र झरी थामिएकै छैन ।

तिन कविताहरु

यसपटक एकैदिन लगातार लेखेका तिनवटा कविताहरु ल्याएको छु । एउटा एउटा हुँदा त पोष्टको शिर्षकमै कविताको शिर्षक पनि लेख्थें , यो पाली लामो हुने भएर लेखिंन । ब्लगमा ल्याउनु भनेको तपाईंहरुलाई सुनाउन नै ल्याएको हो तर लेख्न चैं अरुनै कसैलाई सुनाउँ भनेर लेखेको हुँ ।

१ एउटा टुक्रा कागज

एउटा टुक्रा कागज
धेरै अघिदेखि म
कोर्दै मेट्दै कोर्दै मेट्दै
थोत्रे पारिरहेथेँ
गज्याँङ्ग मज्याँङ्ग अक्षरहरुको
केरमेट केरमेट चित्र कोर्दै
कागजमा खुरुखुरु
मैलाई सारिरहेथें
लाग्थ्यो
मान्छेले यस्लाई बुझ्न नसक्लान्
त्यसैले हो क्यार
हुर्याईदियौ तिमीले
त्यो चिर्कटो पढ्न नसकेर
र भुईँमा म यतिखेर
त्यही टुक्रा कागज दुखेको छु ।

२ हेर यस्तै छु म


तिन्ले भने -
सालिग्राम जिउँन सक्छु रे म
खँदिलो भएर सिङ्गै युग
ए साथी !
साह्रै हलुङ्गो पो छु म त
सिमलको भुवा झैं
प्रत्येक बैशाखे बतासमा उड्दछु म
र उम्रिन्छु धर्तीभरी
विरुवा आशाको हुर्किएर
अर्कोसाल फेरी उड्नलाई ।

तिनले भने -
सतिसाल उभिन सक्छु रे म
ठिङ्ग भएर यौटा युग
ए साथी !
साह्रै कफलो पो छु म त
कदमको बोट झैं
प्रत्येक जेठको हुरीमा भाँचिन्छु म
र पलाउँछु सालभरी
ठुल्ठुला आशाको पात हालेर
अर्कोसाल फेरी भाँच्चिनलाई ।

तिन्ले भने -
हिमनदी हिंड्न सक्छु रे म
शान्त भएर यौटा जुनी
ए साथी !
साह्रै अधैर्य पो छु म त
खहरेको बाढि झैं
प्रत्येक असारे भेलमा उर्लिन्छु म
र बिलाउँछु सागरभरी
बाफिँदै आशाको बादल बनेर
अर्कोसाल फेरी उर्लिनलाई ।

अब बुझाईरहनु नपर्ला
बाह्रै महिनाको हिसाब तिमिलाई मैले
कुन पत्थरले बनेको देव ठान्यौ कुन्नि
मान्छे हुनुको प्रमाण जुटाउन सकिंन
म दुखेँ तर रुन जानिँन
म फूलेँ तर हाँस्न सकिँन
हेर यस्तै छु म
न तिन्ले भनेको जस्तो
न तिमीले ठानेको जस्तो
अझै तर मान्छे बाँचेको छु
तिमीले म भित्र देखेको
भगवानको भ्रम तोड्नलाई ।

३ भोली आउन बाँकी रहिरहयो

अचानक आज खस्यो
मनको ऐना
ठिक बिचमा हामी दुईको
तिमीले थाम्दा थाम्दै
मैले थाम्दा थाम्दै
त्यो क्षण आकाश खसेन
त्यो क्षण धर्ती फाटेन
प्रकृति बगिरहिन
आफ्नै समय बेगमा
सलल सलल
र त्यो समय हिँजो भईरहयो ।

छरिएर भुईँभरी
फुटेको ऐनामा असंख्य
मैले तिमीलाई देखेँ
छरिएर भुईँभरी
फुटेको ऐनामा असँख्य
तिमीले मलाई देख्यौ
आकृति सँख्यामा
गुणात्मक बढ्यो
तर मन फुटेकै ठहरियो
म
मौनता उनिरहेछु
मेरै रित्तो मनमा
तिखो झिरले घोचेर
तिमी
मौनता उनिहेछौ
तिम्रै रित्तो मनमा
तिखो झिरले घोचेर
र त्यो समय हिँजो भईरहयो ।

आँखाहरु
एकै पटक रसाए
झर्न खोजे आँसुहरु
बाँध नाघेर परेलीको
तप्प ! तप्प !
तिमीले
थाप्यौ हत्केला
आँशुको यात्रा अधुरै रहयो
मैले
थापेँ हत्केला
आँसुको यात्रा अधुरै रहयो
यसकारण
सायद भोली
रुन बाँकी छ अझै
तर भोली आउन बाँकी रहिरहयो ।

कविता : दशैंको भेडा , भगवान र म मान्छे / साथमा तिन हाईकुहरु

सँधै सँधै

आँखामा

मृत्युको त्रासदी बोकेर

निरिह भेडाहरु
मेरो टोलसम्म आईपुगे

चुपचाप चुपचाप

गर्धनमा खुकुरीको छप्को महसुस गर्दै

अज्ञानी भेडा

मेरो आँगनसम्म आईपुगे

बोलेनन

उनिहरु एक शब्द बिद्रोहको

लेखेन

उसले कविता आफ्नै मृत्युको

मैले

आँगनमा भगवान डाकेँ

र

शक्तिको पूजा गर्दैछु भनेर

भेडा

पर्सिएँ भगवानकै मुखेञ्जी

भेडाझैं

भगवान वाल्ल परिरहे

टोलाएर

उत्तर आधुनिक समयमा

भगवानको

बोली ठ्याप्पै हराईसकेर

विचलित विचलित

भगवान डराए म मान्छेदेखि

र

टुल्टुल्ती

हेरिमात्रै रहे

भगवान सामु

जब मैले खुँडा उठाएं

भेडा भगवान भएर बोल्यो ,

'हे ! मनुश्य

तिमी आफ्ना सामर्थ्यले

भगवानलाई

वशमा पार्न सक्छौ

तर म

आज मुक्त हुँदैछु

तिमी मान्छेहरुको कु-कृत्यबाट

आईन्दा म

मान्छेहरुबाट पशु भनिन्न

तर तिमी पशुहरु

सँधै मान्छे नै रहनेछौ

खुँडा चल्यो

भगवानलाई मैले

रगतको लोभ देखाएँ

भगवानले तर

मेरो लोभ देखे

र रगतको एक एक सिर्का

मेरै लागी छाडेर

भगवान लुरुलुरु फर्किए

मेरो टोलसम्म ल्याईएको भेडा झैं

मेरो आँगनसम्म घिच्याईएको भेडा झैं

चुपचाप चुपचाप

र म मान्छे

भगवानको पर्वाह नगरी

दशैंमा ब्यस्त भएं ।

_____ तिन हाईकुहरु ______

अष्टमीको भेडोले

मुसुक्क हाँसेर

दशैं मनाएछ ।

----

पानी उमालेर

भगवान सम्झिएछन भक्तहरुले

भेडा खुईल्याउँदै ।

-----

सिङ्गको हतियार

गर्दन छेकिएन

भेडाको जुनी ।

अघिल्लो पटक शनिबार साहित्य अन्तर्गत माई संसारमा राखिने फोटोमाथी कविता लेख्न नसकेर यौटा हाईकु लेखेको थिएँ तर यो पटक भने यौटा कविता मात्रै हैन तिन वटा हाईकु पनि लेखें र यतापनि तपाईंहरुलाई सुनाउन ल्याएको नि ।

म हाँसेको कुरा - भाग १

एकताका , मिति पत्ता लगाउनलाई ब्लगका पुराना पेज पल्टाउन धरी अल्छि लागेर है एकताकाको भर लिएको , मैले ब्लगमा म रोएको कुरा लेखेको थिएँ र त्यसैबेला मैले म हाँसेको कुरा पनि लेख्छु भनेको थिएँ । आज धेरैपछि म हाँसेको कुरा लेख्ने भूत सवार भएको छ । उसबेला मैले लेख्न शुरुपनि गरेको थिएँ र हाँसेको कुरा लेख्दा मैले कुटीकि कैलाशलाई केटा भन्ठानेर हाँसेको कुराबाट शुरु गरेको थिएँ । यहाँ कैलाशजी संग पहिल्यै माफी मागुँ है - मैले जस्तो लागेको थियो त्यस्तै लेख्ने जमर्को मात्र गरेको हुँ यसलाई अन्यथा पक्कै लिनुहुन्न ।

त्यसबेला म भर्खर भर्खर कुटीमा प्रवेश गर्ने गर्थें , कुटीमा मिहिनेती आलुको बारेमा आक्कुई भन्ने रमाईलो थेगोका साथ लेखिएको थियो । कुटीको एकापट्टी सानो झ्यालमा कैलाशजीको उहि क्या त पृष्ठभुमीमा सुर्यास्त हो कि सुर्योदय ( छुट्याउन नसकेर ) सहितको कुनै त्यागीले झैं मधुर मुस्कुराईरहेको तस्विर पनि नभएको हैन तर मैले त्यसबेला तस्विरलाई गहिरिएर नै हेरेनछु र कैलाश राईलाई यौटा भोजपुरे ठिटो भन्ने ठानेछु । अलिपछि Happy Ganatantra को एस एम एस , तस्विर सहितको , पोष्टमा कैलाश राई त भोजपुरे ठिटो हैन भोजपुरे ठिटी हो भन्ने थाहा पाएको थिएँ र म एक्लै हाँसेको थिएँ । यो लेखाईको ( लेख नै पनि नभनुँ क्यारे यसलाई ) शिर्षक नै म हाँसेको कुरा लेखिएको छ भनेर तपाई पनि मेरो कुराले हाँस्नै पर्छ भन्ने चैं छैन । अगाडी लेख्न खोजेका घट्ना वयानहरु कतिले मलाई तत्काल हँसाएका थिए भने कतिले पछि सम्झँदा आनन्द लाग्दै हाँसेको थिएँ तर यो लेखाई म रोएको कुरा पढ्नुहुनेलाई म हाँस्न पनि सक्छु है भन्ने यौटा प्रमाण भने पक्कै हो । आउनुस् कुरा आफैंबाट शुरु गरुँ -

उस्तो साह्रै छुक्छुके त म थिईनँ सानो हुँदा तर एकदिन म एक्लै आफ्नै खेतमा भएको गायोको रुखमा चढेको थिएँ , सानोमा हामी दाजुभाई कहिल्यै छुट्टिदैनथ्यौं तर त्यो दिन म खै कसरी एक्लै थिएँ । गायोको रुखमा माथी टुप्पातिर यौटा चराको गुँड देखेँ । त्यतिबेला रुखमा गुँड हेरेर नै के चराको गुँड हो भन्ने पत्तो पाउने भै सकेको थिएँ म । त्यो रुप्पीको गुँड थियो , रुप्पीलाई पश्चिम तिर डाङ्ग्रे चरो पनि भनिदोँ रहेछ । मलाई त्यो रुप्पीको गुँडमा के छ हेर्ने झोँक चल्यो । रुप्पीको गुँडमा बचेरा हुँदा सर्पले पसेर बचेरा खाई डकार्दै बसेको पनि देखेको हुनाले , सर्पको डर मान्दै मान्दै म रुप्पीको गुँडसम्म पुगें । निक्कै झ्यासपराल भेला गरेर सानो सानो घैला जस्तै बनाएको हुन्छ रुप्पीले गुँड । घैलाकै जस्तो सानो मुख राखेको हुन्छ पस्ने दैलो चाँही । गुँडको माथीबाट भित्र हेरें । अँध्यारो भएर केहि देखिन । त्यसबेला सम्म पनि मलाई सर्प पो छ कि भनेर डर लागी नै रहेको थियो त्यसैले अलि सतर्क भएर गुँडलाई हल्लाईहेरें र सर्प भए त निस्कनुपर्ने हो पक्कै छैन भनेर हात हालें । सर्प थिएन गुँडमा बरु दुईवटा रुप्पीका डिम्मा ( डिम्बा ) , अण्डा रहेछन । एक पटकमा आठ नौ वटा सम्म अण्डा पार्छन जस्तो लाग्छ मलाई रुप्पीले , रुप्पीको अध्ययननै त गरेको छैन तर बढिमा नौ भन्दा अण्डा पार्ला जस्तो लाग्दैन र रुप्पीले सात आठ वटा सम्म बच्चा कोरलेको देखेको छु मैले । गुँडबाट रुप्पीको अण्डा हातमा झिकेर हेरें । निलो निलो परेको हिउँदको आकाशजस्तै रंङको रुप्पीको डिम्मा हेर्दै लोभ जाग्यो मलाई । घर लान्छु र गुण्डा ( धानको भुस ) मा हालेर रुप्पीको बच्चा निकाल्छु र पाल्छु भन्ने कल्पना गर्न थालें म । रुप्पीको बच्चा आँखा नउघ्रिँदै देखि पाल्यो भने त्यसले गुहु ( मान्छेको विष्टा ) खाँदैन र सुगा मैनाले झैं बोल्छ भन्ने सुनाउनुहुन्थ्यो हजुरआमाले । हजुरआमालाई सुगा पाल्ने सोख पनि थियो त्यसैले रुप्पीको डिम्मा ल्याएँ अब यसको बच्चा निकाल्नु पर्छ भनेर हजुर आमालाई सुनाएँ भने म त पुरस्कारै पाउँछु भन्ने पनि लाग्यो । रुप्पीको डिम्मा घर लाने टुँगो त गरें तर लिएर कसरी रुख ओर्लिने भन्ने ठुलै चिन्ता पर्यो मलाई । हातमै बोकेर झर्नपनि हातले रुख समाएर सुल्किँदै झर्नुपर्ने , गोजीमा हालौं भने पनि मैले लगाएको गन्जीमा गोजी थिएन , हापिन ( हाफ पाईण्ट ) मा भने अगाडीतिर टाँसुवा गोजी थियो , जिन्स पाईन्टको जस्तो र माथीबाटै झारुँ भने पनि फुटीहाल्ला ।

अनेक उपाय पछि मुखमा रुप्पीको डिम्मा हालेर झर्ने निधो गरेँ र दुईबटै डिम्मालाई मुखभित्र दुईपट्टी गालामा राखेर झर्न थालें । रुप्पीको डिम्माको आकार खोस्टा झिकेको सुपारी जस्तै हुने हुँदा मुखमा सहजै बस्यो । रुख ओर्लंदै गर्दा मेरो ध्यान मुखको डिम्मामै थियो कतै फुट्ने हो कि भनेर निक्कै होसियारी अपनाउंदै थिएँ म तर आधा रुख झर्न नपाउँदै मुखभित्र दुबै डिम्मा एकै साथ फुट्यो र त्यो डिम्माको झोल दुई घुट्की जति सुलुक्कै निलेँ मैले । रुप्पीले ओथारो बसिसकेर बच्चा हुर्काईवरी खोल्लिएको( बिग्रिएको ) हुँदा गुँडमा रहेको परेछ दुईवटै डिम्मा । त्यसको दुर्गन्धको मैले अहिले बयान गरेर कहाँ सक्नु ? जसै दुई घुट्को डिम्माको रस निलेको थिएँ मैले त त्यो हफ्ताभरी खाएको अन्नपानी सबै छादेँ रुखमाथीबाटै र तिनचार दिनसम्म केहि खान पनि सकिनं । अझैपनि जेसुकैको डिम्मा ( अण्डा ) देखें भने मलाई त्यो घट्ना याद आउँछ र केहिको पनि डिम्मा नखाउँ झैं लाग्छ तर खान चैं खान्छु है कुखुरीको डिम्मा त्यो घट्ना सम्झेर हाँस्दै ।

एकजना बिष्टबा छन , अझै छन हाम्रो गाउँमा । हामी केटाहरु मात्र हैन बुढापाकाहरु पनि उनको घरमा भेला भएर गफिएर बस्ने चलन थियो । आँगनमा विष्टबा सँधै चोयाको काम गरिरहन्थे । डोका , भकारी , चोया , बाता बनाएर बेच्दै उनि खेतिपाती बाहेकको आम्दानी पनि गर्थे र पनि दुख दुखै थियो विष्टबालाई । एकदिन हामी सबै उनकै आँगनमा बसेर गफ गर्दै थियौं । बुढा आफ्नै धान्धान धुन्धुनमा थिए । त्यसैबेला उनको कान्छो छोरा आएर बाउसंग पैसा माग्न थाल्यो । स्कुल हिंड्न लागेको छोरोले डटपेन कपि त्यस्तै केहि किन्नलाई पैसा मागेको थियो सायद तर बुढाहरु त्यस्तै त हो अघिल्लो पटक कहिले त्यो कामको लागी पैसा दिएको थिएँ भनेर हिसाब राखिराखेका हुन्छन । बिष्टबा पैसा छैन तँलाई कहाँबाट ल्याउनु पैसा भन्दैथिए । उनको छोरो चैं चाहिन्छ कि चाहिन्छ भनेर जिद्दी झिक्दै थियो । सिकुवाको छानो अड्याउन गाडिएको हाम्रो नलिखुट्टा जत्रै टेकोमा अढेसा लागेर छोरो पैसा माग्दै बाउलाई जिस्काउँदै थियो । बुढालाई रिस उठेछ छोरो देखि , ' छैन भने पछि छैन छैन । हैन कति सताउंछ यो डाँकाले मलाई ? ठहरै पारिदिन्छु है ऐले यस्लाई म । ' यस्तै केहि भन्दै बुढा हात मुड्की पारेर छोरालाई हिर्काएरै खेदाउन जाईलागे । सानो टेकोमा अढेसा लागेको छोरो लुस्सुक्कै अर्कोतिर लाग्यो । निक्कै तोडले छोरालाई हिर्काउन गएका बुढाको हात भने त्यो टेकोमा परेर ठनक्कै भाँचियो । भयो अब ? बुढा थुचुक्कै बसे भुईँमा । बाउको हात भाँचियो भन्ने पत्तो पाएपछि छोरो कता चम्पट ठोक्यो कता । हात भाँचिएको रन्कोमा परेका बुढालाई भने अस्पतालतिर कुदाईयो । पछिसम्म ' हैन कस्तो तोडले हानेका त बा छोरालाई ? छोरालाई लागेको भए त भुत्तुक्कै मर्ने रहेछ नि ? ' भन्दै हाँस्थ्यौ हामी ।

त्यस्तै एकदिन एकजना साथीको बिहेमा जन्ति गएका थियौं । झापाको गौरादहबाट सुनसरीको इटहरी देखि उत्तरतिर निक्कै माथी गएर फेरी पश्चिम तर्फ गएका थियौं त्यो गाउँलाई के भनिन्थ्यो भन्ने चैं विर्षिसकेछु । जे होस दुर्गम भन्न नमिले पनि निक्कै भित्र थियो त्यो गाउँ । कच्चिबाटोले पुर्याउने । बेहुलीको घरमा पुगिसकेपछि हामी बेहुला पट्टीकालाई केहि चाहिने भयो , के चाहिएको थियो ठ्याक्कै सम्झन सकिंन यतिखेर तर कुनै सानो कुरा चाहिएको थियो । हामीले यौटा जीप लगेका थियौं उक्त बिहेमा र जन्तिपनि थोरै थियौं । पहिले उक्त सामान किन्न जीप लिएर जाने कुराभयो तर जीपवालाले मानेन । यो कच्चिबाटोमा ओहोरदोहोर गर्दिंन भन्न थाल्यो । त्यसपछि बेहुलीपट्टीकै कसैको साईकल मागेर जाने कुरा भयो । पहिले त सबैले मलाई साईकलमा गएर उक्त कुरा किनेर ल्याउन भन्दैथिए तर पछि एकजना दाईलाई पठाईयो । धुलेबाटोमा साईकल चढेर ३ किलोमिटर भन्दा ज्यादा गएपछि मात्र उक्त सामान किन्न पाईने पसलमा पुगिन्थ्यो । गणेशदाई गए साईकल लिएर । यता बिहेको प्रक्रिया चलिरहेको थियो । मेरो हातमा बिहेको फोटोहरु खिच्न यौटा क्यामेरा थमाईएको भएपनि म त्यति फोटोहरु खिचिरहेको थिईनँ बरु बिहेघरबाट बाहिरिएर बाटोमा गफिंदै बसेका थियौं हामी केहि केटाहरु । हामी बाटोमै बसेको बेला गणेशदाई सामान लिएर आईपुगे । चर्को घाम लागेको दिन परेको थियो त्यो दिन । साईकलबाट फर्किएका गणेशदाई भने भोटमै पुगेर नुन लिएर आए झैं खल्खल्ती पसिना काढेका र सासै निस्किएला झैं गरी स्वाँ स्वाँ गर्दैथिए । सामान्यतया साईकलमा त्यती हिंड्दा त्यस्तो नहुनु पर्ने हो भन्ने अनुमानले मैले सोधें , ' दाई के भयो ? किन यस्तो स्वाँ स्वाँ र फ्वाँ फ्वाँ गर्नुभएको ? '

'खै के भो के भो यो साईकललाई । जाँदा त यस्तो थे'न आउँदा त मारिगयो नि यसले मलाई , कुद्दै कुद्दैन पटक्कै । बल्ल बल्ल आईपुगें नि । ' दाईले साईकलले सास्ती दिएको बयान दिए ।

' हो र ? ' भन्दै मैले यसो साईकलतिर नजर लगाएको त सिधा ह्याण्डल भएको हिरो रेन्जर साईकलको ह्याण्डल फनक्कै घुमेर अगाडीको पाङ्ग्रा नै उल्टो भएको रहेछ र दाईले त्यस्तै ३ किलोमिटर कुदाएर ल्याएछन । दाईको दुख पत्तो पाएपछि ' अनि यो साईकलको घण्टी यता हुनुपर्ने यता परेको पनि थाहा पाउनु भएन त ?' भनेर सोधें मैले । हामी त्यसरी साईकल चलाएको थाहा पाउनेसाथै देखि हाँस्न थालिसकेका थियौं अझ पछि गणेश दाईले , ' ए ! म त यो के खालको साईकल र'छ ? घण्टीपनि उल्टो हुँदो र'छ , कसरी बजाउने होला ? पो भन्दैथें ' भन्दा त झन पेट मिचिमिचि हाँसेका थियौं ।

( ब्लगमा हाँसेको कुराहरु सबै एकैठाउँ राख्दा त लामो भएर आफैंलाई दिक्क हुने रहेछ त्यसैले आफ्नो जीवनको विर्षन नसकिने क्षणहरुलाई यसरी नै भाग भाग गर्दै उन्दै जाने विचार गरेको छु । )

दशैंको शुभकामना !

बडा दशैं २०६५ को हार्दिक मंगलमय शुभ कामना !

औपचारिक रुपमा आफ्नो ब्लगमा दशैंको शुभकामना लेखेर राख्छु भन्दाभन्दै दशैं भित्रिएको नि निक्कै भै सक्यो त्यसैले आज बसेको छु आफ्नो ब्लग मार्फत बडा दशैको शुभकामना लिएर । त्यसो त दशैंको रमझमले छोएको घरघरै पस्दा दशैंको शुभकामनाको लेनदेन नै नभएको त हैन ; घरघरै भनेर चैं नियमित आउजाउ हुने ब्लगलाई भन्न खोजेको है । हिँजो मात्रै उता नेपाली गजल ग्रुपमा दशैंको शुभकामना भन्न जाँदा खाली हात के जानु भनेर कोशेलीमा यौटा 'दशैं गजल' बोकेर गएको थिएँ । यस्तो कोशेलीको मज्जै बेग्लै त्यही कोशेलीले यता पनि काम चल्ने त्यसैले यो ब्लगमा भेटहुन आउनुहुने साथीहरुमा पनि यो 'दशैं गजल' कोशेली है -

न छेक्न सकियो न थुन्न लौ हेर बडा दशैँ आयो ।
घाँटीबाटै नछिर्ने हाड लिएर कडा दशैँ आयो ।

नहुने सँधै रित्ता छन उधारो खुशी हो दुखिको ,
हुनेकै त छ ठाँट् र बाँट् गज्जब तगडा दशैं आयो ।

शिकारको जोहो , दक्षिणा , पाहुनापासा , ज्वाँईचेला,
पुर्याउनु टार्नुकै छ धौ कस्तो लफडा दशैं आयो ।

राजधानी छट्पटीएकै छ काकाकुल् प्यास बोकेर ,
पहाडमा पनि त तिर्खा खप्दो छ घडा , दशैँ आयो ।

जिन्दगीले तैंलाई बनायो खसी के ढाल्थिस् ए दीपक् ?
ढाल्छस् नै भने तँ भित्रको राक्षस लडा , दशैं आयो ।

गएसाल दशैंको बेला नेपाली कविता डटकमबाट विक्रम सुब्बा दाईले दशैं कविता लेख्न आव्हान गर्नुभएको इमेल पाएर मैले दशैं , नेता ज्यू र हामी शिर्षकमा यौटा कविता लेखेको थिएं र दशैंको कुरा छोटो आलेख सहित भनेर ब्लगमा यौटा छोटो आलेख पनि लेखेको थिएं । यसपाली भने सबै घरमा जस्तै दशैंको शुभकामना कार्ड राख्न मन मलाई पनि लाग्यो तर नजानेपछि के लाग्छ र हैन ? त्यसैले मैले चैं दुर्गे आमाकै फोटोमा चित्त बुझाएको छु । कथाहरुमा हामीले देउता त राक्षसलाई जसरी पढेको भएपनि र जसरी बुझेको भएपनि देवता र राक्षस भनेको हामी भित्रकै प्रवृति हो भन्ने लाग्छ मलाई । मान्छे नै देवता हो र मान्छे नै दैँत्य पनि भन्ने ठान्छु म त्यसैले यो दशैंले हामीभित्रको आसुरी प्रवृति नाश गरेर दैवी प्रवृति जगाई यो संसार सुखमय बनाउनको लागी दुर्गे आमा (तपाईंहामीलाई पालन पोषण गरेर हुर्काउने बढाउने , जन्म दिने आमाकै यौटा स्वरुप हो अनि प्रकृति हो भन्ने हिसाबले।) को कृपा दृष्टि समस्त मानव जातिमा परोस भन्ने कामना गर्दछु ।

तपाईंहरुको दशैं सुखमय रहोस् र दशैंले सम्पुर्ण जीवनमा खुशीयाली छाडेर जावोस् ।